خستگی عاملی است که ممکن است مشکلات فراوانی را در زندگی روزمره فرد ایجاد کند. این مشکل ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود. ممکن است به دلیل یک بیماری، عوارض مصرف دارو و یا شرایط روانی و روحی باشد. عاملی که بسیار مهم است این است که این خستگی باعث کاهش کیفیت زندگی و امید به زندگی می گردد. همچنین استقلال فرد را در زندگی روزمره کاهش می دهد. درمان این عارضه بسیار مهم است و نیازمند توجه فراوان می باشد. در ادامه بیشتر به توضیح آن می پردازیم.
تعریف خستگی
در رابطه با مفهوم خستگی نقطه نظرهای مختلفی وجود دارد که می تواند موجب سردرگمی شود. خستگی عبارت است از کمبود انرژی، احساس کوفتگی بیش ازحد از انتظار پس از انجام فعالیت،یا احساس توان فرسا و نیاز به خواب . علامتی شایع است که همه ی افراد آن را در دوره های از زندگی به طور گذرا به دنبال فشار روانی ، کار بیش از حد، افسردگی، یا کم خوابی تجربه کردند، اما در برخی موارد دائمی و درحدی شدید که فرد در اجرای فعالیت های روزمره زندگی مستاصل می شود. خستگی مزمن، احساس رنج و فشار روانی و فیزیکی و چرخه معیوب ومقاومی را می سازد.
عوامل موثر بر بروز خستگی
خستگی انواع مختلی داشته و عوامل متفاوتی نیز بر بروز آن تاثیر دارند.
- خستگی شدید پایدار: بیماری های زیادی عامل بروز آن است. 80 درصد از مراجعان ام اس (مالتیپل اسکلروزیس) از خستگی شکایت دارند و اغلب آن ها این نشانه را مهترین علت ناتوانی خود می دانند.
- سندرم خستگی مزمن : علامتی است که مو جب طولانی تر شدن دوره ی ناتوانی به خصوص در بزرگسالان می گردد. روش های درمانی بیماران سرطانی از جمله شیمی درمانی و رادیو تراپی و همچنین سو تغذیه، آنمی، بی حرکتی، افسردگی و درد از دلایل بروز خستگی شدید می باشند.
- خستگی پس از جراحی
- خستگی ناشی از عوارض دارویی؛ پس از استفاده از داروهایی مانند دارو های ضد استرس و ضد اضطراب تظاهر می یابد.
نشانه و علائم
کسالت و کوفتگی؛ در شدیدترین حالت به طور واضح زندگی فرد را مختل می کند. به طوریکه حتی پس از 16 ساعت خوابیدن، هنوز تمایل به ماندن در بستر و خوابیدن در فرد وجود دارد. علائم سطح خفیف تر کسالت و کوفتگی مانند حالت ابتلا به سرماخوردگی هست. شکایت بیمار کاهش سطح انرژی نسب به گذشته می باشد. به سختی صبح از خواب بیدار می شود وبرای اطمینان از بیدار شدن به موقعش ، از ساعت های شماطه دار با صدای بلند زنگ استفاده می کند. در ابتدای روز فرد کاملا پرانرژی است و به مرور در میانه روز و اواخر عصر احساس بی انرژی و ضعف می کند. در اوایل شب تا موقع خواب دوباره پرانرژی و هوشیار می گردد. این چرخه تغییر شدید تا خفیف در سطح انرژی روزانه در این اختلال بسار شایع هست.
ضعف؛ ضعف عضلانی اغلب همراه با خستگی تجربه می شود. در شدید ترین حالت آن انجام کارهایی چون ایستادن و نشستن و بلند کردن و حمل اشیا سبک بسیار دشوار شده و راه رفتن را تقریبا غیر ممکن می گردد. انواع شایع ضعف فیزیکی حتی در خفیف ترین سطح نیز زندگی را طاقت فرسا می سازد، به طوری که بازکردن کردن درب شیشه و بطری ها بدون کمک دیگری غیر ممکن شده، باز نمودن و بستن شیر آب مشکل، حمل و جا به جا نمودن قابلمه یا تابه های سنگین دشوار و حتی پوشیدن و تحمل لباس های سنگین نیز در برخی موارد مشکل ساز است.
ادامه نشانه و علائم…
درد؛ برای بسیاری از مراجعان، درد از رنج آورترین شناسه های خستگی محسوب می شود. درد می تواند ثابت، کند، متناوب، تیز یا مبهم باشد و اغلب با کار بیشتر تشدید می شود. شایع ترین درد همراه با خستگی در سر و گردن و یا پشت گزارش شده است. این درد بسیار شبیه درد های میگرنی بوده و اغلب با افزایش حساسیت به نور و احساس تهوع همراه است. درد های عضلانی نیز بسیار شایع هستند اغلب پس از انجام تمرین های زیاد به صورت درد های کند همراه با سوزش تظاهر می یابند.
حافظه و تمرکز؛ توانایی تمرکز با بروز خستگی کاهش می یابد. همچنین حافظه و درک کلامی نیز تحت تاثیر خستگی قرار می گیرد. و با افزایش خستگی این نقصان قابل توجه تر می شود. اگرچه این مشکلات طاقت فرساست، اما معمولا نشانگر صدمه دائمی مغز نمی باشد. اغلب با برگشت سلامت عمومی بهبود می یابند.
مشکلات عاطفی؛ اغلب همراه با ظهور خستگی در فرد، احساس افسردگی و اضطراب نیز گزارش می گردد. بعلاوه، تفکیک اینکه نشانه های رخوت، درد عضلانی و تمرکز پایین از علائم مربوط افسردگی یا خستگی هست بسیار دشوار می باشد. بروز نوسنات خلقی همراه با خستگی شدید و احساس خشم، فقدان، و یا ترس شایع هست.
اختلال تنفسی؛ خستگی و اختلالات تنفسی اغلب با هم تظاهر می یابند علائم و نشانه ها عبارتند از: نفس زدن نفس زدن، تنگی نفس، احساس سنگینی در قفسه سینه و خفگی
راهنمایی های لازم جهت کنترل علائم خستگی
تعادل بین فعالیت ها
از مهمترین های توصیه ها به مراجعان با سندرم خستگی مزمن، برقراری تعادل بین زمان استراحت و دوره های فعالیت ها است. بسیار از مراجعان در یک روز فعالیت های بسیار زیاد و سنگین را انجام می دهند و آنقدر خسته می شوند که برای انجام یک یا چند روز قادر به انجام هیچ کاری نمی باشند و به محض بهبودی مجددا به شدت کار می کنند و این چرخه مرتبا تکرار می شود.
تنظیم برنامه روزانه ی فعالیت و استراحت
تنظیم این برنامه، راه حلی برای برقراری تعادل بین زمان استراحت و دوره های فعالیت روزانه است. تا از بروز خستگی پیش گیری گردد. لذا برای انجام فالیت های فیزیکی و یا ذهنی، لازم است تادر طول انجام فعالیت زمانهایی برای استراحت در نظر گرفته شود. فعالیت های ذهنی نیز می توانند همانند فعالیت های فیزیکی خستگی ایجاد نمایند. بعنوان مثال تماشای تلویزیون به عنوان زمان استراحت محسوب نمی شود. شایسته است مراجع توجیه شود که ملزم به قطع انجام هرگونه فعالیتی قبل از بروز علامت خستگی هست. حتی اگه مجبور شود کار به صورت نیمه تمام رها کند.
برای راهنمایی بیشتر در این زمینه با مجموعه توانبخشی پزشکی رایهان تماس بگیرید.
خواب
تنظیم برنامه خواب در وقت مشخص و معمول، تمرین روش های آرام سازی مانند تمرینات تجسم سازی، شنیدن موزیک های آرامبخش، مدیتیشن و همچنین از فعالیت ها مهیج یا غمگین کننده قبل از خواب اجتناب شود.
اولویت بندی
نکته ی بسیار مهم برای مدیریت خستگی ، تعیین فعالیت های خوشایند برای فرد هست. به منظور در درنظر گرفتن ظرفیت انرژی خود، فرد در ابتدا وظایف ضروری تعیین وتنظیم می کند. و سپس موارد غیر ضروری را حذف می کند. وظایفی که را که بایدتوسط خود فرد انجام شود را در بین ساعات روز و یا هفته تقسیم نموده و اجرای بقیه امور را به دیگران محول می کند. مراجع فعالیت های مهمش را و یا آنهایی که قادر به انجامش هست را اولویت بندی می کند و از انجام فعالیت های خارج از محدوده ای انرژی خود باید اجتناب نماید.
سازماندهی فضای کار
طراحی فضا به گونه ای که در وضعیت نشسته امکان دسترسی به اشیا بدون خم شدن و کشاندن خود فراهم باشد.
روش های ذخیره سازی انرژی
حذف؛ ایا می شود بخشی از فعالیت را حذف نمود به عنوان مثال، غذا درظرفی که سرو می شود پخته شود تا شستن ظروف حذف شود.
ترکیب؛ طراحی و برنامه ریزی صحیح قبل از شروع کار. به عنوان مثال مرتب کردن تمام لباس های مورد نیاز برای پوشیدن و قرار دادن آن ها در نزدیک خود قبل از در آوردن لباس.
تغییر شکل اجرا؛ انرژی می تواند با تغییر شکل اجرا نیز ذخیره سازی شود. برای مثال فعالیت پوشیدن لباس، ابتدا در وضعیت نشسته تمام لباس های اندام تحتانی پوشیده شود و سپس در وضعیت ایستاده همه را تنظیم ومرتب نماید و تا در روشی که ابتدا در وضعیت نشسته شلوار را بپوشد و سپس بایستد تا ان را مرتب کند و دوباره بنشیند تا کفش را بپوشد.
آسان سازی؛ با به کارگیری وسایل کمکی و تسهیل در اجرا می توان انرژی را ذخیره ساخت. به عنوان مثال استفاده از در باز کن برقی با صرف غذاهای اماده
اختلال حافظه
مراجعانی که دچار فراموشی هستند برای یافتن وسایلشان انرژی فیزیکی و روانی زیادی را صرف می کنند. که بالطبع موجب خستگی در آنها نیز می گردد، لذا با به کارگیری راهکارهایی برای جبران و تقویت حافظه و ارتقا توانمندی های شناختی می توان به ذخیره سازی انرژی اقدام نمود. زمان رسیدن به خستگی را به تعویق انداخت. در نظر گرفتن این اصل ضروری است که ذهن هم مانند بدن نیاز به تمرین و ورزش دارد و تقویت مهارتهای ذهنی می تواند مانع از بروز خستگی شود.
اجتناب از وضعیت های پر استرس و آشفته کننده
- خم شدن به جلو
راهکار: انتخاب کفش های بدون بند، بکارگیری جوراب پوش ، رساننده ها و برس ها بادسته ها بلند می تواند در انجام فعالیت های روزمره زندگی بدون خم شدن به جلو کمک نماید.
- رساندن وبردن دست به بالای سر
وسایل و لباس های مورد نیاز در ارتفاع قابل دسترس قرار داده شوند.
- هول دادن و کشیدن و مشت کردن وفشردن دست
راهکار: در حین کار با بازدم یا شمارش اعداداز خستگی اجتتناب نمود.
- محیط های گرم و مرطوب : موجب افزایش کوتاهی تنفس می شود.
- تلاش یش از حد
منبع
- کتاب فعالیت های روزمره ی زندگی راهکارهای توانمندسازی افراد ا نیازهای خاص
- HealthLine