اسپاستیسیتی که در بین مردم به اسپاسم معروف است سفت شدن یا انقباض کنترل نشده عضلات است که در افراد با آسیب نخاعی رایج است. حدود 65٪ – 78٪ از جمعیت افراد مبتلا به آسیب نخاعی درجاتی از اسپاستیسیتی را تجربه می کنند. اما اسپاستیسیتی در بیماری های دیگری نظیر فلج مغزی، سکته مغزی، ضربه مغزی، ام اس و .. نیز دیده می شود.
علت اسپاستیسیتی چیست؟
اعصاب نخاع و مغز یک مدار ارتباطی پیچیده را تشکیل می دهند که حرکات بدن ما را کنترل میکند. اطلاعات مربوط به احساسات یا فرآیندهایی مانند لمس، حرکت یا کشش عضلانی از نخاع به مغز ارسال می شوند. در پاسخ، مغز سیگنال را تفسیر می کند و دستورات لازم را به پایین نخاع می فرستد تا به بدن شما بگوید چگونه واکنش نشان دهد. برخی عکس العمل های بدن ، مانند کشیدن سریع دست در برخود با جسم داغ، رفلکسی هستند و به سرعت و به صورت خودکار اتفاق می افتد.
پس از آسیب نخاعی، جریان طبیعی سیگنال ها مختل شده و پیام به مغز نمی رسد. در عوض، سیگنال ها به سلولهای حرکتی نخاع بازگردانده می شوند و باعث پاسخ رفلکسی در نخاع می شوند و این پاسخ انقباض، حرکت تند یا سفت شدن عضله را به همراه دارد.
علائم و شدت اسپاسم در افراد مختلف متفاوت است و می تواند شامل موارد زیر باشد:
- خم شدن یا باز شدن ناگهانی اندام یا تکان خوردن گروه های عضلانی مانند تنه (قفسه سینه ، پشت و شکم) ، مثانه یا راست روده.
- پاسخ رفلکسی بیش از حد، مانند اسپاسم عضله در هنگام لمس اندک.
- سفت بودن عضلات در حالت استراحت، به طوری که شل شدن یا کشش عضلات دشوار است.
- سفت شدن عضلات در حین فعالیت، که کنترل حرکت را برای شما دشوار می کند.
مزایای اسپاسم چیست؟
اسپاستیسیتی همیشه مضر یا آزار دهنده نیست و همیشه نیازی به درمان ندارد. گاهی اوقات اسپاسم می تواند به فعالیتهای عملکردی مانند ایستادن یا انتقال کمک کند. اسپاسمی که باعث خم شدن انگشتان می شود می تواند به شما در گرفتن اشیا کمک کند. اسپاستیسیتی همچنین می تواند نشانه ای از بروز مشکل پزشکی باشد که ممکن است از راه دیگری متوجه آن نشوید، مثل عفونت ادراری، شکستگی یا زخم بستر.
مشکلات ناشی از اسپاستیسیتی چیست؟
- اسپاستیسیتی می تواند دردناک باشد.
- اسپاستیسیتی می تواند باعث کاهش دامنه حرکتی در مفاصل شود (انقباضات).
- اسپاسم شدید می تواند رانندگی یا انتقال ایمن یا نشستن صحیح در صندلی چرخدار را دشوار کند.
- اسپاستیسیتی در عضلات قفسه سینه ممکن است نفس کشیدن عمیق را دشوار کند.
- اسپاسم شدید در عضلات کمر یا پاها باعث می شود هنگام تغییر موقعیت و انتقال از صندلی چرخدار خود بیرون بیافتید.
- اسپاسم عضلانی مکرر در شب می تواند باعث کم خوابیدن و خستگی روز شود.
اسپاستیسیتی می تواند کنترل حرکت را دشوارتر کند، بنابراین ممکن است فعالیت هایی مانند راه رفتن، لباس پوشیدن و … را با اختلال مواجه کند.
مواردی که باعث افزایش اسپاسم می شوند
- حرکت دادن بازو یا پا
- هرگونه تحریک پوست، مانند مالش، کشیدن، خاراندن یا هر چیزی که به طور معمول بسیار گرم یا سرد باشد و یا باعث درد شود.
- زخم های فشاری (زخم بستر)
- عفونت ادراری یا مثانه.
- یبوست.
- شکستگی یا آسیب دیدگی دیگر در عضلات، تاندون ها یا استخوان زیر سطح آسیب نخاعی.
- لباس تنگ.
مدیریت اسپاستیسیتی پس از آسیب نخاعی
در ابتدا رفتارهای سالم و مراقبت از خود به شما کمک می کند تا از بروز مشکلاتی مانند عفونت ادراری و زخم بستر که در افزایش اسپاسم موثر اند، جلوگیری کنید . توجه کنید که آیا ممکن است یکی از عوامل رایج ذکر شده در بالا باعث ایجاد مشکل و افزایش اسپاستیسیتی در شما شده باشد.
درمان های غیر دارویی
درمان های زیر به حفظ انعطاف پذیری و کاهش اسپاسم کمک می کند
- تمرینات کششی منظم (دامنه حرکت) دو بار در روز به حفظ انعطاف پذیری و کاهش سفتی عضلات کمک می کند.
- تحمل وزن یا ایستادن با ساپورت، مانند استفاده از تخت های ایستا یا سایر وسایل حمایتی که به کشش عضلات کمک می کند.
- اسپیلنت، بریس یا گچ گیری تدریجی، کشش عضلانی مداوم ایجاد می کند که به حفظ انعطاف پذیری و کاهش اسپاسم، کمک می کند.
- استفاده با دقت از کیسه های اب گرم یا سرد در نواحی بدن که احساس نسبی دارید، پوست ناحیه ای که گرما یا سرما را روی آن اعمال می کنید را مرتباً بررسی کنید زیرا ممکن است منجر به سوختگی و یا سرمازدگی ناحیه مورد استفاده شوند. از استفاده از بسته های گرم در مناطق بدون احساس پرهیز کنید.
- تمرینات ورزشی تجویز شده توسط فیزیوتراپیست و یا کاردرمانگر می تواند باعث کاهش اسپاسم شود.
درمانهای دارویی اسپاستیسیتی
وقتی اقدامات غیر دارویی برای کنترل اسپاسم بیش از حد کافی نباشد، ممکن است نیاز به استفاده از داروهایی باشد. اما تجویز و استفاده از این داروها باید تحت نظر پزشک متخصص باشد و از استفاده خودسرانه آنها پرهیز کنید.
اگر اسپاستیسیتی مناطق وسیعی از بدن شما را درگیر کرده باشد، پزشک ممکن است یک یا چند داروی زیر را تجویز کند:
- باکلوفن
- بنزودیازپین ها (شل کننده های عضلانی) مانند دیازپام ، کلونازپام
- دانترولن
- تیزانیدین
تأثیر این داروها در هر فرد متفاوت است. از آنجا که این داروها می توانند عوارضی مانند خستگی یا خواب آلودگی، ضعف، حالت تهوع یا گاهی اوقات فشار خون پایین را داشته باشند، باید استفاده از آنها تحت نظارت مستقیم پزشک باشد.
داروهای تزریقی در درمان اسپاستیسیتی
اگر فقط قسمتی از بدن شما اسپاسم شدید داشته باشد، می توان داروهای بیهوشی، فنل یا نوروتوکسین ها (مانند بوتاکس) را به عضلات اسپاستیک تزریق کرد. داروها به ندرت باعث ایجاد عوارض جانبی گسترده می شوند. مزایای تزریق فقط موقتی است، با این حال تزریق باید چند بار در سال تکرار شود. از این تزریق ها می توان به تنهایی یا در ترکیب با داروهای خوراکی استفاده کرد.
عمل جراحی پمپ باکلوفن
در این نوع درمان یک پمپ به روش جراحی وارد بدن میشود تا دارو را مستقیماً به کانال نخاع، در اطراف نخاع (فضای “داخل نخاعی”) منتقل کند. متداول ترین داروی داخل این پمپ ها باکلوفن است. این درمان میتواند همراه با سایر درمان های ذکر شده در بالا مورد استفاده قرار گیرد. این روش درمانی معمولاً تا زمانی که سایر روشهای درمانی امتحان نشوند و نتوانند موثر واقع شوند، توصیه نمی شود.
مزایای پمپ باکلوفن برای درمان اسپاستیسیتی
- دارو مستقیماً در اطراف نخاع تزریق میشود، بنابراین دوزهای کمتری از دارو مورد نیاز است.
- عوارض جانبی منفی کمتری دارد زیرا دارو به جریان خون وارد نمی شود.
- مقدار و برنامه دوز دارو در طول روز می تواند به طور دقیق توسط پزشک تنظیم شود تا نیازهای هر بیمار را برآورده کند.
- در صورت لزوم می توان پمپ را متوقف یا خارج کرد.
معایب پمپ باکلفن برای درمان اسپاستیسیتی
- برای کاشت پمپ و سیستم کاتتر به عمل جراحی نیاز خواهید داشت. هرگونه جراحی خطراتی مانند عفونت دارد.
- عمر باتری پمپ بکلوفن محدود است و باید هر 5-7 سال یکبار تعویض شود.
- برای پر کردن مجدد پمپ باکلوفن باید به طور دوره ای به پزشک خود مراجعه کنید (این کار با تزریق باکلوفن از طریق پوست به مخزن پمپ انجام می شود).
- مشکلات مکانیکی دستگاه ممکن است رخ دهد و منجر به مصرف بیش از حد باکلوفن یا کمتر از حد آن شود. به همین دلیل به دقت و پیگیری مداوم نیاز است.
سایر جراحی ها
سایر درمان های جراحی برای اسپاستیسیتی معمولاً کمتر انجام می شود زیرا برگشت پذیر نیستند. این موارد شامل بریدن بخشی از نخاع (میلوتومی) یا ریشه های عصبی (ریزوتومی) و بلند کردن یا جابجایی تاندون است. در صورت لزوم پزشک این گزینه های جراحی را با شما در میان می گذارد.
با گذشت زمان چه اتفاقی می افتد؟
به طور کلی، به نظر می رسد اسپاستیسیتی با گذشت زمان کمتر آزار دهنده می شود زیرا افراد یاد می گیرند از چیزهایی که باعث تشدید اسپاسم می شوند اجتناب کنند. تغییراتی که به طور طبیعی با افزایش سن در بدن رخ می دهد، مانند کاهش سرعت انتقال عصب، نیز ممکن است باعث کاهش اسپاسم شود. با این حال، یک تغییر غیر قابل توضیح، ناگهانی یا چشمگیر در میزان اسپاستم شما ممکن است گاهی اوقات نشان دهنده ی مشکلی باشد، بنابراین فوراً به تیم درمانی خود اطلاع دهید.
هر آنچه لازم است در مورد اسپاستیسیتی بدانیم در ویدیو زیر آمده است. برای پخش ویدیو روی آن کلیک کنید.