کاردرمانی ضایعه نخاعی از حیطه های مهم مداخلات کاردرمانی می باشد. سالانه افراد زیادی به دلایل مختلف از جمله تصادف، آسیب های ورزشی، بیماری و… دچار آسیب نخاعی می شوند. مهم است که بدانیم نخاع از گردن تا انتهای کمر کشیده شده است و بسته به محل ضایعه و شدت آن علائم فرد می تواند بسیار متفاوت باشد. آسیب نخاعی و گاها قطع نخاع فرد را با محدودیت های فراوانی در زندگی روزمره اش رو به رو خواهد کرد. کاردرمانی ضایعه نخاعی این افراد را ارزیابی کرده و با طراحی برنامه درمانی اختصاصی برای هر فرد به دنبال افزایش استقلال در فعالیت های روزمره، مشارکت اجتماعی و کیفیت زندگی می باشد.
در ادامه خواهیم خواند…
- ارزیابی اولیه و اهداف درمان ضایعه نخاعی
- ارزیابی های تکمیلی توسط تیم توانبخشی ضایعه نخاعی
- اهداف درمانی کاردرمانی ضایعه نخاعی
- تشخیص توانمندی های بیماران ضایعه نخاعی با توجه به سطح ضایعه توسط تیم توانبخشی بیماران ضایعه نخاعی
- درمان (کاردرمانی ضایعه نخاعی)، شامل فاز اول (مرحله حاد)، فاز دوم (مرحله حاد)، مرحله ترخیص از توانبخشی ضایعه نخاعی، مرحله پس از ترخیص
- مناسب سازی و تطابق های لازم در محیط زندگی بیمار ضایعه نخاعی توسط کاردرمانی ضایعه نخاعی شامل؛ دستشویی و حمام، آشپزخانه، اتاق خواب، درب ورودی، انبار و قفسه بندی ها در خانه، موارد مکانیکی، تهویه، الکتریکی و دسترسی به داخل و خارج منزل و…
ارزیابی اولیه و اهداف درمانی (کاردرمانی و توانبخشی)بیماران ضایعه نخاعی
ارزیابی اولیه در توانبخشی بیماران ضایعه نخاعی : ارزیابی اولیه در کاردرمانی ضایعه نخاعی عمدتا” ثبت پیشرفت بیمار در طول مراحل درمانی میباشد. بیمارانی که به تازگی دچارضایعه نخاعی شده اند، وحشت زده و سردرگم می باشند و نیازمند به رسیدگی های درمانی(کاردمانی و توانبخشی) هستند که اعتماد به نفس آنها را حفظ کرده و از نظر روانی مثبت وحمایتی باشند که البته این مرحله، مشکل ترین مرحله درمانی ضایعه نخاعی می باشد. مراحل ارزیابی اولیه که در روز نخست پذیرش صورت می گیرد شامل نکات ذیل می باشد:
مرحله اول
به دست آوردن تاریخچه مختصری از وضع اجتماعی، حرفه ای و فراغتی بیمار ضایعه نخاعی که شامل شغل و حرفه بیمار، فعالیتهای زمان فراغت او، خصوصیات خانوادگی و شرایط زندگی وی پیش از آسیب نخاع و نیز وضعیت زندگی که بیمار از این پس خواهد داشت، می باشد. در این قسمت انجام تست استاندارد occupational performance History (مصاحبه ای که به تاریخچه عملکردی در موارد مختلف می پردازد ) اطلاعات بسیار مفید و جامعی را بدست می دهد و با اطمینان می توان از نتایج آن برای تصمیم گیری های تشخیصی و کاردرمانی در ضایعه نخاعی استفاده نمود.
مطالعات نشان می دهد که پس از ضایه نخاعی، علاقه مندی های افراد، تغییرات اندکی می کند. اگر چه علائق فرد به علوم و دنیای فیزیکی و عملی افزایش می یابد، اما گرایش او به فعالیتهای اجتماعی پیچیده که نیاز به عزم و پشتکار و سماجت و برتری جویی دارد، کاهش می یابد.
مرحله دوم کاردرمانی ضایعه نخاعی
ارزیابی دامنه حرکتی غیر فعال بیمار ضایعه نخاعی توسط تیم توانبخشی ضایعه نخاعی: در این حرکات، بیمار ضایعه نخاعی نقشی در حرکت دادن مفاصلش ندارد و کار درمانی ضایعه نخاعی مفاصل مورد نظر را حرکت می دهد. در این قسمت، کار درمان میزان دامنه حرکتی تمام مفاصل اندام فوقانی از جمله دست و تمام انگشتان را اندازه گیری می کند.
این ارزیابی برای تعیین وجود و یا احتمال بوجود آمدن کوتاهی های عضلانی و محدودیت های حرکتی مفاصل و نیز اتخاذ تدابیر لازم در این موارد می باشد. این ارزیابی ها لزوم مداخلات کاردرمانی در آسیب نخاعی را مشخص می کنند. مثلا، وجود درد در مفصل شانه که در ضایعه نخاعی گردنی ( C4-C7 ) معمول می باشد، می تواند منتهی به بی حرکتی آن مفصل شده و لذا می بایست سریعا ارزیابی شده تا نسبت به درمان موثر و سریع آن اقدام عاجل به عمل آید.
مرحله سوم ارزیابی کاردرمانی در ضایعه نخاعی
تست عضلانی بیمار تیم توانبخشی ضایعه نخاعی: شامل تست عضله های استخوان کتف، مفصل شانه، آرنج، مچ دست، مفاصل انگشتان و همچنین تست عمل مشت کردن دست می باشد تا میزان توانایی فرد در گرفتن و استفاده از اشیاء مختلف تعیین گردد. تمام عضلات در این ارزیابی، بدون در نظر گرفتن میزان و شدت ضایعه، باید آزمایش شوند تا میزان عملکردهای باقیمانده در فرد کاملا تعیین و مشخص شود. پس از رفع شوک نخاعی ( که بلافاصله پس از آسیب نخاعی رخ می دهد ) آزمایش Tone عضلانی پس از تحریکات باید انجام شود تا وجود یا عدم وجود سفتی عضلانی ( Spasticity ) مشخص شود.
مرحله چهارم
ارزیابی حسی بیمار توسط کاردرمانی ضایعه نخاعی : شامل ارزیابی حس پوست در اندام فوقانی جهت تعیین مقدار حس سطحی و عمقی باقیمانده در این اندامها است. کار درمان با استفاده از وسائل لازم، میزان و ناحیه این حس ها را در اندام فوقانی ارزیابی می نماید.
مرحله پنجم
ارزیابی و مشاهده بالینی بیمار توسط کاردرمانی ضایعه نخاعی: کار درمان، این ارزیابی را برای تعیین میزان کنترل عضلات دهانی، کنترل سر و گردن، قدرت عضلانی و عملکردی اندام تحتانی و عملکرد عمومی بدن و استقامت کلی عضلات بدن انجام می دهد.
مرحله ششم ارزیابی کاردرمانی در ضایعه نخاعی
ارزیابی ذهنی و فکریبیمار ضایعه نخاعی توسط کاردرمان : در صورتیکه احتمال صدمه مغزی نیز در بیمار وجود داشته باشد، کار درمان، توانائی فرد برای شروع یک عملکرد، پیروی وی از دستورالعمل ها، انجام فعالیتهای روزمره، توانائی در رده بندی مشکلات و حل آنها، درک و یادگیری متون جدید، و توانائی بیمار در کنار آمدن با مشکلات و محدودیتهای بیمار ضایعه نخاعی را ارزیابی می نماید.
پس از تکمیل ارزیابی اولیه، کاردرمان، فیزیوتراپ و پزشک(تیم توانبخشی ضایعه نخاعی) وارد مشورت شده تا سطح ضایعه به نخاع را مشخص نموده و تعیین کنند که آیا ضایعه نخاعی از نوع کامل یا ناکامل بوده و همچنین نیاز بیمارضایعه نخاعی به تجهیزات پزشکی و وسائل تخصصی از قبیل اسپلینتها و دیگر وسائل نگهدارنده و تثبیت کننده را مشخص نمایند. تست استاندارد ( ATDPAQL ) مفید می باشد.
همچنین در این مرحله، اهداف کوتاه مدت و بلند مدت کاردرمانی ضایعه نخاعی نیز تعیین می گردند.
توضیح این نکته ضروری است که این ارزیابی ها در بعضی بیماران از قبیل بیماران تتراپلژی بصورت ماهانه تکرار می شود تا میزان تغییرات بوجود آمده در قدرت عضلانی و حس بیمار مشخص گردد.
ارزیابی های تکمیلی کاردرمانی ضایعه نخاعی
این ارزیابی ها که به صورت دوره ای توسط تیم توانبخشی آسیب نخاعی انجام می گیرند شامل موارد زیر است:
1- ارزیابی عملکردی بیمار توسط کاردرمانی ضایعه نخاعی: شامل فعالیت های روزمره سبک از قبیل غذا خوردن، بهداشت شخصی ساده و گرفتن و جا به جا کردن اشیاء می باشد. این ارزیابی، مشخص کننده سطح عملکردی کنونی و نیز مشخص کننده میزان بهبود و پیشرفت آن عملکرد می باشد. کاردرمان ضایعه نخاعی این ارزیابی را به محض خروج بیمار، از مرحله استراحت مطلق آغاز می نماید.
2- ارزیابی اجتماعی – روانی بیمار توسط کاردرمانی ضایعه نخاعی :
الف ) مشاهده روابط و عملکرد بیمار ضایعه نخاعی در جمع خانواده و دوستان می باشد.
ب ) ارزیابی میزان و سطح انگیزه بیمار، میزان پذیرش ناتوانی، توانایی در تطابق و کشف نقش های جدید با وجود معلولیت، شرایط تحصیلی، اقتصادی و اجتماعی بیمار، ارزیابی فعالیتهای اوقات فراغت بیمار
3- ارزیابی حرفه ای بیمار در کاردرمانی ضایعه نخاعی: توانایی در دسترسی به قسمت های مختلف خانه، ارزیابی مهارت های رانندگی
4- ارزیابی تناسب برنامه و اهداف درمانی با وسائل کمکی قابل تجویز به بیمار
اهداف درمانی کاردرمانی ضایعه نخاعی
گر چه مشخص نمودن اهداف به اولویت های بیمار و مشارکت فعال بیمار بستگی دارد، اما بطور کلی می توان اهداف عمومی زیر را برای همه بیماران ضایعه نخاعی در نظر گرفت:
- ابقاء یا افزایش دامنه حرکتی مفاصل و جلوگیری از تغییر شکل های مفصلی با انجام حرکات فعال ( توسط خود بیمار ) و غیرفعال ( توسط کاردرمانی ضایعه نخاعی)، تجویز وسائل ثابت کننده مناسب ( از قبیل: اسپلینت های مختلف ) و قراردادن بیمار در وضعیت صحیح توسط تیم کاردرمانی ضایعه نخاعی
- افزایش قدرت عضلانی در عضلاتی توسط کاردرمانی ضایعه نخاعی که ارتباط عصبی خود را بطور کامل از دست نداده اند این امر از طریق انجام فعالیتهای هدفمند که از طرفی برای بیمار با معنا بوده و از طرف دیگر باعث تقویت عضلات مربوطه می شود، میسر است.
- افزایش استقامت توان بیمار ضایعه نخاعی ( استقامت فیزیکی ) از طریق فعالیتهای هدفمند و عملکردی توسط کاردرمانی ضایعه نخاعی
- افزایش استقلال بیمار ضایعه نخاعی در انجام فعالیتهای روزمره زندگی، انجام وظایف خانوادگی و اداره امور خانه توسط کاردرمانی ضایعه نخاعی
- کشف و تعیین علاقمندی های بیمار در اوقات فراغت و همچنین کشف قابلیت ها و استعدادهای نهفته بیمار در زمینه های کاری، تحصیلی، امور داوطلبانه و غیره .
- کمک به بیمار برای ایجاد تطابق های لازم در امور اجتماعی توسط کاردرمانی ضایعه نخاعی
- ارزیابی و تجویز وسائل کمکی و توانبخشی و آموزش استفاده از آنها توسط کاردرمانی ضایعه نخاعی
- اطمینان حاصل نمودن از رفت و آمد بدون مشکل و بی خطر به خانه با تجویز و نصب وسائل کمکی از قبیل بالابر، سطح شیب دار(Ramp ) و غیره توسط تیم کاردرمانی ضایعه نخاعی
- آموزش فنون ارتباطی و تماسی ب توسط تیم کار درمانی ضایعه نخاعی رای توانمند کردن بیمارضایعه نخاعی در مکالمات و ارتباطات با افرادی که به بیمار خدمات ارائه می دهد.
توانمندی های بیماران قطع نخاعی و ونقش کاردرمانی ضایعه نخاعی بر اساس سطح ضایعه
شرایطی از قبیل سن، وزن، عملکرد، ذهنی، هوشی، مشکلات دیگر پزشکی، کوتاهی های عضلانی، ضعف عضلانی، و غیره می توانند در توانایی های عملکردی و درمان وتوانبخشی یا کاردرمانی بیمار ضایعه نخاعی موثر باشند. ولی بطور کلی میزان توانایی های بیماران قطع نخاعی با توجه به محل و سطح ضایعه را می توان به شرح زیر تقسیم نمود:
1- تتراپلژی
( C1-C3 ) در این بیماران عمل بلع، صحبت کردن، دمیدن و کنترل گردن حفظ شده است.
• نقش کاردرمانی ضایعه نخاعی : آموزش پرسنل درمانی در زمینه های مراقبت های پوستی، جهت جلوگیری از ایجاد زخمهای بستر، انجام تشریفات دامنه حرکتی اندام فوقانی تجویز و تنظیم وسائل کمکی و قرار دادن مفاصل بیمار در وضعیت مناسب.
این بیماران ضایعه نخاعی، قابلیت انجام اعمال زیر را دارند:
- با اسفاده از وسائل کمکی، قادر به تغییر زوایای نشستن و تغییر وضعیت خواب خود هستند.
- با کمک وسائل الکترونیکی پیشرفته که حساس به تنفس می باشند، می توانند صندلی چرخدار را حرکت دهد.
- با استفاده از تلفن های بلندگو دار و نیز تلفن های دارای شماره گیر اتوماتیک می توانند افراد خانواده را در صورت نیاز مطلع نمایند.
- توانایی شرکت در فعالیتهای هنری و بازی های الکترونیکی و نیز مطالعه با استفاده از وسائل پیشرفته الکترونیکی
لازم به ذکر است که این افراد دچار فلج کامل تنه، اندام فوقانی و تحتانی می باشند و لذا برای انجام اعمال روزمره زندگی و رفع مشکلات تنفسی وابسته می باشند و نیاز به مراقبت تمام وقت و مداخلات کاردرمانی ضایعه نخاعی دارند.
2- C4
در این سطح از ضایعه، بیمار ضایعه نخاعی قادر به نوشیدن مایعات با نی به شراطی که شخص دیگری نی را نگهدارد می باشد. این افراد قادرند پوست خود را با کمک آیینه ای که توسط شخصی نگهداشته شده است وارسی کنند. همچنین قادر به حرکت صندلی چرخدار الکترونیکی هستند. بدلیل وجود مشکلات تنفسی نیاز به دستگاه کمک کننده تنفسی داشته و همچنین به مراقبت تمام وقت احتیاج دارند.
3- C5
این عصب به عضلات شانه، دوسربازو و خم کننده های بازو عصب دهی می کند و در بالا آوردن بازو از طرفین تا زاویه 90 درجه، چرخاندن بازو به خارج، خم کردن آرنج، چرخش ساعد به خارج و پایین آوردن استخوان کتف را بر عهده دارد. لذا بیماران با ضایعه نخاعی سطح C5 با استفاده از اسپلینت Ratchet ( برای افزایش استقلال در عملکرد) پشتیبانی بازویی متحرک یا Sling آویزان ( جهت کمک به استقلال در عمل غذاخوردن ) اسپلینت پشت مچ دست، و ابزار دیگر مثل بشقاب لبه بلند و ظروف عمیق، نگهدارنده فنجان و لیوان و نیز قاشق و چنگال با دسته زاویه دار قادر به تغذیه خود خواهند بود.
شستن صورت، مسواک زدن و آمدن به حالت نشسته از خوابیده می باشد، این افراد نیازمند به حداکثر کمک برای پوشیدن لباسهای پایین تنه و نظافت شخصی می باشند.
کاردرمانی ضایعه نخاعی می تواند به این افراد کمک کند. در این ضایعه، افراد قادر به حرکت دادن صندلی چرخدار الکتریکی بر روی سطوح تا حدی ناهموار می باشند. همچنین قادر به تقلیل فشار بر پوست به وسیله تغییر وضعیت و تغییر زاویه صندلی چرخدار با کمک سیستم های الکترونیکی به کار رفته در صندلی چرخدار می باشند. این افراد قادر به فشار دادن کلیدهای کیبورد، دگمه های بزرگ تلفن، ورق زدن کتابها با استفاده از وسائل کمکی مخصوص می باشند.
این افراد ممکن است پس از انجام تغییرات وسیع در ساختمان اتومبیل و تطابق های لازم قادر به رانندگی باشند. همچنین عمل عضلانی و ذخیره تنفسی در این معلولین بسیار کم میباشد و نیز برای انتقال از صندلی چرخدار به تخت خود و بالعکس و نیز برای وارسی پوست خود نیاز به کمک دارند.
4- C6
این عصب به عضلانی عصب دهی می کند که مسئول حرکات قدرتی برای حرکات شانه، خم کردن آرنج، چرخاندن ساعد و بازکردن مچ دست هستند و همچنین اجازه ذخیره تنفسی بیشتر و گرفتن اجسام توسط دست را می دهد. افراد دچار ضایعه در این سطح، نیازمند به اسپلینت های مچ دست از قبیل RIC و یا اسپلینت لولایی خم کننده مچ می باشند. این اسپلینت ها اجازه تسهیل و استقلال عملکرد مچ دست را می دهند. کاردرمانی در ضایعه نخاعی نقش مهمی در کمک کردن به این افراد دارد.
توانائیهای این افراد
- تغذیه خود بوسیله فنجانهای با دسته بلند و کلفت
- استفاده از چاقوهائی که تیغه بیضوی دارند
- استفاده از بشقابهای معمولی
- استفاده از مسواک و برس با دسته ضخیم
- نظافت شخصی
- فعالیت های سبک آشپزخانه در صندلی چرخداری که با محیط آشپزخانه تطابق یافته اند
- استحمام شخصی با نیمکت حمام و دوشهای با دسته بلند و متحرک
- استفاده از قلم، تایپ با کیبورد، استفاده از تلفن، خاموش و روشن کردن دستگاههای مجهز به سوئیچ چرخشی
- وارسی پوست خود
- استقلال در مراقبت های مربوط که مثانه و روده بزرگ و تخلیه کیسه ادراری خود با حداقل کمک
- این افراد در پوشیدن لباسهای فوقانی (پیراهن و بلوز و…) مستقل بوده ولی برای پوشیدن جوراب و کفش و لباس پایین تنه نیاز به کمک دارند. استفاده از دکمه های قلاب دار و زیپ در لباسهای این افراد بسیار مناسب و مفید است.
- این افراد همچنین در حالت نشسته، قادر به انتقال فشار به اطراف مرکز ثقل خود بوده که این امر به جلوگیری از زخمهای فشاری کمک زیادی می کند. کاردرمانی در ضایعه نخاعی به این افراد کمک می کند که در این فعالیت ها حداکثر استقلال ممکن را داشته باشند.
- این افراد میتوانند صندلی چرخدار خود را برای مسافت کوتاه یا متوسط به جلو برانند. البته نصب نوارهای خاصی بر روی میله چرخها برای افزایش اصطکاک و سهولت حرکت صندلی چرخدار توصیه می شود.
- این افراد با استفاده از نرده های تخت خود قادر به نشستن از حالت خوابیده بوده و همچنین قادر به رانندگی اتومبیل مجهز به کنترل دستی و فرمان تطبیق داده شده و نیز شرکت در ورزشهای مثل شنا می باشند.
- در زمینه حرفه ای و کاری نیز، قابلیت کارکردن با ماشین های اداری الکترونیکی و ابزارهای دستی را دارند که نیازمند به کاربرد نیروی کمکی باشند.
5- C7-C8
این ریشه های عصبی، به عضلات سه سربازو، بازکننده انگشتان، بازکننده مچ دست، دور کننده شست دست عصب دهی می کنند و اجازه اعمال زیر را به فرد میدهند:
- راحتی بیشتر در غذا خوردن ( استفاده از قاشق و چنگال )، لباس پوشیدن، بهداشت و استحمام شخصی و مدیریت امور مثانه و روده بزرگ
- توانایی به جلو راندن صندلی چرخدار در سطوح با شیب ملایم، بیرون آمدن و داخل آسانسور رفتن با صندلی چرخدار با اندکی کمک قادر به عبور از درب ها
- توانایی در حرکت دادن و بلند کردن فشار از مرکز ثقل که به جلوگیری از ایجاد زخمهای فشاری کمک می کند.
- استقلال در انتقال از صندلی چرخدار خود به تخت و بالعکس
- انجام کارهای سبک در خانه
- رانندگی با اتومبیل هایی که با شرایط فیزیکی بیمار تطابق یافته اند.
- قابلیت های حرفه ای، تفریحی و ارتباطی که در ضایعات C6 ذکر گردید. (با سهولت بیشتر) در این قسمت لازم به ذکر است که عدم توانایی عضلات تنه در این افراد، باعث کمبود ثبات در مفصل شانه و کنترل ضعیف تنه شده و همچنین ظرفیت و توان تنفسی و تحرکی این افراد کم می باشد.
پاراپلژی
T1-3
در این ضایعه، تمام عضلات اندام فوقاتی دارای عملکرد هستند و لذا این بیماران ضایعه نخاعی دارای کنترل اندام فوقانی، هماهنگی ظریف دست ها و گرفتن اشیاء مختلف با دست هستند. لذا، قادر به انجام مراقبت های شخصی روزانه، تحرکات لازم، استفاده از وسائل ارتباطی مثل تلفن، فعالیتهای تفریحی و حرفه ای هستند و باراحتی و دقت بیشتری نسبت به افراد دچار ضایعه C7-8 این اعمال را انجام می دهند.
ضعف این بیماران ضایعه نخاعی در اندام تحتانی، کنترل ضعیف تنه و کاهش استقامت کاری به دلیل کمبود ظرفیت تنفسی است.
T 4-9
عصب دهی شامل قسمتی از اعصاب بین دنده ای و ماهیچه های طولی ستون فقرات است.
این بیماران ضایعه نخاعی توانایی کامل در استفاده از اندام فوقانی، ثبات نسبی تنه و استقامت بیشتر در انجام فعالیتها را دارند. این افراد همچنین با استفاده از چهارچوبها ( نگهدارنده های حمایتی ) قادر به ایستادن هستند.
ضعف این افراد در فلج ناکامل تنه و فلج کامل اندام تحتانی است.
T10- L2
عصب دهی آن شامل عضلات بین دنده ای و تا حدی عضلات شکمی است. این افراد، دارای ثبات بهتری در قسمت تنه بوده و نیز دارای استقامت بیشتر در انجام فعالیت های مختلف از قبیل مراقبت های شخصی و تحرک هستند. مثانه و روده های این افراد نیز شل و فاقد تن عضلانی است.
قابلیت های این بیماران ضایعه نخاعی شامل:
- استقلال کامل در بهداشت شخصی، خانه داری و دیگر فعالیتهای شخصی
- راه رفتن ناقص با استفاده از بریس و عصاهای آرنجی
- رانندگی با اتومبیل های مجهز به کنترل دستی
L3 – L4
عصب دهی عضلات پایین کمر، خم کننده های ران و چهارسررانی را بر عهده دارند.
این بیمارن ضایعه نخاعی توانائی کنترل تنه، خم کردن ران و بازکردن زانو را دارند. و لذا قادر به راه رفتن با استفاده از بریس کوتاه و عصاهای آرنجی هستند.
ناتوانی این افراد در فلج ناکامل اندام تحتانی است که باعث فقدان عمل صاف کردن مفصل ران، خم کردن زانو و ناتوانی در انجام حرکات پا و مچ پا می شود.
L5 – S3
عصب دهی عضله های صاف کننده پا، خم کننده زانو و عضلات پا و مچ پا را برعهده دارد که اجازه کنترل نسبی تا کامل اندام تحتانی را می دهد که این امر اجازه راه رفتن با استفاده از بریس و نیز رانندگی اتومبیل بدون ایجاد هرگونه تطابق را به فرد می دهد.
ضعف این بیماران ضایعه نخاعی شامل فلج ناکامل اندام تحتانی بخصوص در قسمتهای انتهائی اندام تحتانی است.
درمان ضایعه نخاعی(کاردرمانی ضایعه نخاعی)
مداخلات کاردرمانی در چند فاز صورت می گیرد که عبارتند از:
1- فاز اول در درمان ضایعه نخاعی مرحله حاد:
این مرحله که بلافاصله پس از وقوع قطع نخاع اتفاق می افتد با اقدامات زیر همراه است. و شامل موارد زیر می شود:
- بی تحرکی کامل همراه با کشش مهره ها و یا به تن کردن بریس Halo یا بریس کامل بدن ( Body Jacket )
- اقامت تمام وقت بیمار ضایعه نخاعی در تخت در طول زمانی که برای انجام عمل جراحی بر روی ستون فقرات انتظار می کشد.
- استراحت مطلق و اقامت تمام وقت پس از انجام عمل تا دوره بهبودی
- اجتناب از هر گونه حرکت چرخشی و خم و صاف کردن ستون فقرات و مراقبت های ضروری پزشکی
- مراقبتهای کامل فیزیکی و روحی
اقدامات کاردرمانی ضایعه نخاعی
کار درمانی ضایعه نخاعی باید در 48 ساعت اولیه پذیرش بیمار شروع شده و ارزیابی اولیه انجام گیرد و پس از آن اقدامات زیر توسط کاردرمان صورت می گیرد:
- برنامه روزانه برای تمرینات دامنه حرکتی مفاصل بلافاصله شروع شده که شامل تمرینات دامنه حرکتی فعال و یا با کمک تراپیست می باشد که برای تمام مفاصل با توجه به توانایی، استقامت و قدرت عضله انجام می شود. تکنیکهای بازآموزی عضلانی برای مچ دست و آرنج نیز در زمان مناسب بایستی شروع شود. بیماران باید برای فعالیتهای مربوط به مراقبتهای شخصی خود از قبیل خوردن، بهداشت شخصی، نوشتن و غیر تشویق شوند.
- تجویز اسپلینت های مناسبتوسط تیم کاردرمانی ضایعه نخاعی برای دست با توجه به سطح ضایعه که البته باید سریعا صورت گیرد. اسپلینت های پشت دست و ساعد، نسبت به اسپلینتهای کف دست و ساعد مناسبتر هستند زیرا حس لامسه بیمار را مختل نمی کند. در صورتیکه قدرت و تن عضلانی کافی برای نگه داشتن مچ دست وجود نداشته باشد، یا اینکه هدف ما فقط حفظ ظاهر دست باشد، مچ دست باید در حالت خم شده به پشت بوده وشست دست در مقابل دیگر انگلشتان نگه داشته شود.
- این وضعیت به انگشتان اجازه خم شدن طبیعی را میدهد. اما اگر قدرت عضلات خم کننده پشتی مچ دست در حد متوسط باشد، باید از اسپلینت Short opponens ( کوتاه شست ) استفاده شود تا شست دست را در حالت مناسب قرار دهد.
وضعیت دهی صحیح در کاردرمانی ضایعه نخاعی
وضعیت دهی صحیح تمام مفاصل بدن باید ارزیابی شده و همچنین این وضعیتهای صحیح به کارکنان، بیمار و اعضای خانواده آموزش داده شود.
- وضعیت صحیح برای بیماران ضایعه نخاعی در حالت به پشت خوابیده از قرار زیر است.
- بازوهای بیمار به خارج چرخیده و در زاویه 90 درجه نسبت به بدن قرار گیرد. آرنجها خم بوده و همچنین کف دستها رو به بالا قرار گیرد و همچنین یک بالش کوچک در زیر هر شانه قرار گیرد.
وضعیت صحیح برای بیماران ضایعه نخاعی که به پهلو می خوابند از قرار زیر است :
- بالش کوچکی در ناحیه قفسه سینه که در تماس با تخت است قرار می گیرد و همچنین اندام فوقانی که در زیر قرار می گیرد باید با زاویه 100 نسبت به بدن قرار گیرد. آرنج میتواند در حالت صاف یا خم باشد اما کف دست حتما باید رو به بالا باشد. بازویی که در سمت بالا قرار گرفته نیز باید با قراردادن بالش در زیر آن، حمایت شود در نسبت به بیمار کمی جلوتر قرار گیرد.
ادامه مداخلات کاردرمانی ضایعه نخاعی در فاز اول
- تسهیل و آماده سازی دست برای عمل گرفتن اشیاء بخصوص برای بیماران با ضایعات نخاعی در سطح C6-C7 در تمریناتی از این نوع، مچ دست در حالت خم شده به پشت قرار گرفته و انگشتان نیز تا حدی خم می باشد. سپس، مفصل مچ به جلو خم شده و انگشتان باز می شوند.
- بیمارضایعه نخاعی همچنین باید به وسایلی که کنترل محیط اطراف را برای او میسر و ممکن می سازد آشنا شود و به استفاده از آن تشویق گردد. برای مثال استفاده از تلفن، تلویزیون، رادیو و غیره … ضمنا، استفاده از تلفن سیستم امداد که به دفتر پرستار وصل می باشد، باید آموزش داده شده و استفاده از آن در مراحل اولیه درمان شروع شود. این امر به بیمار کمک می کند که حس استقلال در این زمینه و همچنین حس کنترل بر محیط زندگی را به دست آورد.
- آموزش بیمار توسط تیم کاردرمانی در ضایعه نخاعی در دیگر زمینه های مهم از قبیل مراقبت از پوست ، تقلیل فشار بر روی اعضاء و اندام ها، تمرینات دامنه حرکتی مفاصل که باید بصورت روزانه انجام شود و همچنین کمک به بیمار برای نگرش واقع بینانه به توانائی ها و ناتوانیها و نیز مراحل درمانی
- آموزش خانواده توسط تیم کاردرمانی در ضایعه نخاعی در زمینه وسایل پزشکی تجویز شده و انجام تطابق های لازم در محیط خانه این آموزش ها برای بهیاران نیز باید صورت گیرد.
- در حین اینکه بیمار از نظر پزشکی به ثبات می رسد، فعالیت های روزمره زندگی و تمرینات تقویت کننده سبک برای اندام فوقانی باید شروع شود. بخصوص برای بیمارانی که در استراحت طولانی مدت در تخت خواب بوده اند. و نیز تمرینات بر روی تکنیک های جابجایی از صندلی چرخدار به تخت و بالعکس و همچنین افزایش آستانه تحمل برای ماندن در وضعیت نشسته در صندلی چرخدار .
2- فاز دوم مرحله حاد درمان ضایعه نخاعی
در این مرحله که همچنین مرحله فعال و توانبخشی ضایعه نخاعی یا مرحله تحرکی نام دارد، بیمار ضایعه نخاعی قادر به نشستن در صندلی چرخدار می باشد.
وظايف کاردرمانی ضایعه نخاعی در این مرحله شامل موارد زیر است:
- شروع فعالیت هایی که باعث افزایش تحمل بیمارضایعه نخاعی در نشستن به حالت کاملا صاف و عمودی می شود.
- شروع آموزش تکنیک های تقلیل فشار بر پوست توسط تیم توانبخشی ضایعه نخاعی جهت جلوگیری از ایجاد زخم های فشاری درحالت نشسته، به خصوص در نواحی نشیمنگاه و زوائد استخوان ران و دنبالچه ای است. این تمرینات شامل خم شدن به جلو در حالت نشسته، که فشار را در ناحیه نشیمنگاه تقلیل می دهد مشروط بر اینکه، بیمار قدرت عضلانی متوسطی در عضلات آرنج و شانه هر دو طرف داشته باشد. لازم به ذکر است که تا زمانی که تحمل پوست در مقابل فشار ارزیابی گردد، تغییر وضعیت و تکنیک های تقلیل فشار بر روی پوست هر 30 دقیقه یکبار باید انجام شود.
تمرینات دامنه حرکتی مفاصل
- ادامه تمرینات دامنه حرکتی مفاصل به وسیله ی تیم کاردر مانی ضایعه نخاعی بصورت فعال ( با فعالیت عضلانی عضو ) و غیرفعال (بدون بکارگیری عضلات مربوط به آن مفصل ) برای جلوگیری از کوتاهی های عضلانی و محدودیت های مفصلی است. این تمرینات شامل موارد زیر است:
الف ) تمرینات مفصلی انگشتان برای تسهیل گرفتن اشیاء که در دو مرحله انجام می شود. در مرحله اول، انگشتان به حالت خمیده درآمده در حالیکه مچ دست به پشت خم شده است و در مرحله دوم، انگشتان به حالت صاف و کشیده در آمده و مچ دست به جلو خم شده است. در هر کدام از این مراحل، بیمار سعی در گرفتن و نگه داشتن اشیاء می کند.
ب ) صاف و باز کردن مفصل آرنج که برای جلوگیری از کوتاهی ها و محدودیتهای مفصل آرنج مفید می باشد و به آرنج اجازه می دهد که در حالت قفل شده قرار گیرد، که این امر برای جابجایی و انتقال از صندلی چرخدار به تخت و یا سطوح دیگر ضروری است.
- استفاده از اسپلینت یا آتل برای آرنج جهت اصلاح کوتاهی ها و محدودیت ها
- تکنیکهای تقویت کننده عضلات از طریق استفاده از وزن، اسلینگ ( دستگاههای کششی تعلیقی )، دستگاه حمایت کننده بازو برای تمرینات مقاومتی جهت تقویت عضلاتی که عصب دهی کامل یا ناقص دارند.
ادامه تمرینات کاردرمانی ضایعه نخاعی برای دامنه حرکتی مفاصل…
- با افزایش قدرت عضلانی، مقدار وزن و مقاومت بیشتر می شود تا استقامت و تحمل بیمار برای نشستن در حالت مستقیم و صاف بیشتر شود.
- تمرینات تقویتی باید بر روی مفصل شانه شامل عضلات پایین آورنده شانه، خم کننده و دورکننده بازو و عضله دلتوئید و عضله سه سر بازو که برای انتقال وزن و تحرک ضروری هستند، تمرکز یابد.
- همچنین بر روی تمرینات تقویتی مچ دست و انگشتان بیماران ضایعه نخاعی جهت تسهیل و تقویت عمل گرفتن اشیاء در کاردرمانی ضایعه نخاعی تاکید می شود.
در این مرحله، استفاده از بیوفیدبک و تحریک الکتریکی عضلاتی که در عملکردهای مهم نقش دارند، مهم است. استفاده از دوچرخه ثابت در افراد تتراپلژی برای تقویت جریان خون اندام تحتانی و تقویت عضله قلب نیز مفید و ضروری است. به علاوه ، راه رفتن، تحمل و استقامت عضلات اندام فوقانی و جریان خون آنها را بهبود بخشیده و در بدست آوردن حس درک فضائی اندام مختلف مهم است. لذا با استفاده از بریسهای حمایت کننده تنه و اندام تحتانی، باید راه رفتن را تشویق و تسهیل نمود.
- کاردرمانی ضایعه نخاعی همچنین در این مرحله، آموزش تمرینات و تکنیکهای لازم به بیمارضایعه نخاعی را در استفاده از وسایل کمکی و تطابقی در مواقعی که بیمار قادر به انجام یک فعالیت بطور مستقل نمی باشد را بر عهده دارد.
نمونه ای از وسایل کمکی فوق الذکر عبارتند از :
- Universol caff: که برای نگه داشتن قاشق و چنگال و چاقو، قلم، برس نقاشی، مسواک و غیره برای بیمار ضایعه نخاعی به کار می رود.
- اسپلینت مچ دست ( Cock-Up ) که به اسپلینت فوق الذکر وصل شده و برای ثبات بخشیدن به مچ دست در بیمارانی که قادر به آوردن مچ دست به وضعیت صاف و یا خم کردن آن به پشت نیستند، به کار می رود.
3-مرحله ترخیص از توانبخشی ضایعه نخاعی
در این مرحله که همچنین مرحله توانبخشی نامیده می شود، بیمارضایعه نخاعی برای بازگشت به خانه آماده میشود. در این مرحله، تاکید زیادی بر بدست آوردن استقلال شخصی بیمار می شود.
مهمترین اقدامات این مرحله
- ادامه تمرینات دامنه حرکتی مفاصل بصورت غیرفعال ( توسط تراپیست ) برای بیمار ضایعه نخاعی
- مهارتهای پیشرفته فعالیتهای روزمره زندگی برای بیمار در کاردرمانی ضایعه نخاعی
- اجازه دادن به بیمار ضایعه نخاعی برای تصمیم گیری اینکه چه مهارتهایی را قبل از مرحله رفتن به خانه یاد گیرد.
- تمرینات بر روی اموری که فردضایعه نخاعی بطور عادی، پس از ترخیص، در محیط واقعی خانه انجام خواهد داد.
- ارزیابی رانندگی بیمار ضایعه نخاعی و آموزشهای لازم در این زمینه که شامل ارزیابی قدرت دید، توانائیهای فیزیکی، ذهنی و تطابق های لازم در اتومبیل بیمار
- ارزیابی بیمار ضایعه نخاعی برای استقلال عملکرد در محیط کار که البته شامل میزان انگیزه و گرایش بیمار به کار می باشد. در این قسمت همچنین قابلیتهای هوشی بیمار برای انجام کار، طرز نگرش بیمارضایعه نخاعی به آن کار، قدرت تمرکز و توجه به مراحل مختلف کار، قابلیتهای استفاده از دست و انجام کارهای ظریف، دقت و سرعت در کار، عادات کاری و سطح استقامت و همچنین صحبت با بیمار در مورد فرصتهای دیگر شغلی برای وی در آینده و همچنین استفاده از خدمات توانبخشی موجود .
- آموزش بیمار ضایعه نخاعی برای پشتکار داشتن در حرکت بسوی اهداف توانبخشی آموزش افراد خانواده و بهیارانی که مراقبت از بیمار را بر عهده دارند، معرفی بیمار به گروههای حمایتی و دیگر خدمات اجتماعی موجود و همچنین آموزش تکنیکهای مدیریت استفاده از زمان به بهترین نحو، از وظایف کاردرمانی ضایعه نخاعی در این مرحله می باشد. لازم به ذکر است که گروههای حمایتی که اعضای آن را دیگر بیماران ضایعه نخاعی تشکیل می دهند، می تواند در تشویق و تقویت بیمار در امور مختلف بخصوص در زمینه حرفه ای مفید و موثر باشد.
- برنامه ریزی و تنظیم مراحل درمانی برای بیمار و برنامه ریزی مراجعه بیمار ضایعه نخاعی به مرکز توانبخشی روزانه .
2- مرحله پس از ترخیص
پس از ترخیص، بیماران ضایعه نخاعی ممکن است برای استفاده از خدمات توانبخشی ضایعه نخاعی روزانه سرپایی به آن مراکز کاردرمانی ضایعه نخاعی ارجاع شوند.
دراین مراکز خدمات زیر به این بیماران ارائه می شود:
- تقویت قدرت عضلانی و عملکردی بیمار ضایعه نخاعی که حتی تا دو سال پس از گذشت از ضایعه می تواند مفید و موثر بوده و در استقلال بیشتر بیمار به وی کمک کند.
- آموزش های لازم و تقویت فعالیتهای روزمره زندگی بیمار ضایعه نخاعی به طور فشرده به وسیله تیم کاردرمانی ضایعه نخاعی
- بازآموزی حرفه ای و هدایت بیمارضایعه نخاعی به سمت مشاغل مناسب با توجه به توانائیهای باقیمانده بیمار به وسیله تیم کاردرمانی در ضایعه نخاعی
- ارزیابی توانایی های بیمار توسط تیم کاردرمانی ضایعه نخاعی در استفاده از تکنولوژی کامپیوتر و پس از آن انتخاب و آموزش استفاده از وسایلی که با تکنولوژی بالا به بیمار کمک می کنند، تا از توانائیهای بازمانده خود حداکثر استفاده را نموده و به استقلال هر چه بیشتر در امور روزمره خود برسد.
- ارزیابی مجدد در زمینه های مختلف برای پی بردن به میزان پیشرفت بیمارضایعه نخاعی نسبت به ارزیابی اولیه ( که در مراحل حاد صورت گرفته است ) . همچنین برای اجرای تغییرات لازم در برنامه درمانی
- آموزش وتعلیم تمرینات جدیدبه بیمار اسیب نخاعی به وسیله ی تیم کاردرمانی ضایعه نخاعی، تجویز وسایل تطابقی و کمکی جدید بطوری که نیازها و مشکلات موجود را که در اثر تغییرات فیزیولوژی مربوط به تخریب مفاصل، مشکلات تنفسی و غیره است را رفع نماید.
- جراحی لازم بر روی تاندون عضلات: اقدامات کار درمانی ضایعه نخاعی قبل و بعد از این جراحی لازم و ضروری می باشد که توسط کاردرمانی ضایعه نخاعی انجام می گیرد.
- انجام تغییرات و اصلاحات لازم در محیط خانه برای استقلال و امنیت بیشتر بیمار توسط تیم توانبخشی ضایعه نخاعی
مناسب سازی و تطابق های لازم در محیط زندگی بیمار ضایعه نخاعی توسط تیم کاردرمانی ضایعه نخاعی
از جمله وظایف مهم و اساسی یک کاردرمان در تیم توانبخشی ضایعه نخاعی ، ارزیابی و تجویز تطابق های لازم در محیط زندگی بیمارضایعه نخاعی است . مهمترین قسمت های محیط زندگی بیمارضایعه نخاعی که باید در این مرحله توسط تیم کاردمانی ضایعه نخاعی مورد ارزیابی و مناسب سازی قرار گیرند عبارتند از :
1-ملاحظات دستشویی و حمام توسط تیم کاردرمانی ضایعه نخاعی
دوش و وان حمام : اگر بیمارضایعه نخاعی بتواند خود را از صندلی چرخدار خارج کند در این صورت میتوان با تجویز یک صندلی ویژه توسط تیم درمان ضایعه نخاعی دوش گرفتن درمحیط حمام، نصب چند میله محکم فلزی و یک بالابر مخصوص حمامتوسط تیم درمان ضایعه نخاعی، این محیط را برای بیمار قابل استفاده نمود. این میله های فلزی باید بر روی دیوارهای اطراف دوش نصب شوند. همچنین سطح کف حمام باید با کف پوش های غیر لغزنده پوشانده شده و نیز در حمام باید فضای لازم برای نقل مکان و جابجای های لازم وجود داشته باشد.
جهت انتقال بیمار از صندلی چرخدار به داخل وان حمام، از نیمکت های مخصوص، صندلی های ویژه وان، صندلی های متحرک، صندلی های نصب شده بر روی دیوار حمام و یا صندلی های هیدرولیک می توان استفاده نمود. در صورتیکه بیمار قادر به نقل مکان از صندلی چرخدار نباشد باید از صندلی چرخداری که به داخل حمام و زیر دوش می رود استفاده نمود. با این صندلی چرخدار، بیمار می تواند مستقیما به زیر دوش رفته و استحمام نماید.
شیرهای کنترل آب: برای بیماران قطع نخاع و ضایعه نخاعی می توان از شیرهای مختلف استفاده نمود. گروهی از این شیرها با یک دست قابل استفاده می باشد و با یک اهرم می توان درجه حرارت آب و فشار آن را کنترل نمود. دسته ای دیگر از شیرها الکتریکی بوده و از راه دور قابل کنترل هستند و نیز جهت حفاظت از پوست بیمارضایعه نخاعی، در مبدا جریان آب مجهز به دریچه های حساس به درجه حرارت میباشد. در صورتیکه درجه حرارت آب از میزان مشخصی بیشتر شود، جریان آب بطور اتوماتیک قطع می شود.
ادامه ملاحظات کاردرمانی ضایعه نخاعی برای دستشویی و حمام…
کاسه و میز دستشویی : کاسه و میز دستشویی باید از سطح زمین حدود 68 سانتیمتر ارتفاع داشته باشد که اجازه نزدیک شدن بیمار ضایعه نخاعی با صندلی چرخدار به میز دستشویی را بدهد.
میله آویز حوله، جای صابونی، آیینه ها و کف دستشویی : میله آویز حوله، جاصابونی و قفسه های موجود در دستشویی نباید بیش از یک متر از سطح زمین قرار گیرند. آیینه ها باید در وضعیتی قرار گیرند که لبه پایینی آنها از سطح زمین، 90 سانتیمتر ارتفاع داشته باشد و البته استفاده از آیینه های تمام قد ایده ال میباشد. ضمنا کف دستشویی و حمام نیز باید سخت، برجسته و غیر لغزنده باشد. در مورد توالت فرنگی، باید ارتفاع آن حدود 50 سانتیمتر از سطح زمین باشد که در این صورت، برای بیمار ضایعه نخاعی و صندلی چرخدار وی قابل استفاده خواهد بود.
در صورتی که توالت های فرنگی استاندارد، ارتفاعی کمتر از 50 سانتیمتر داشته باشند، باید از قطعات اضافی که برای این منظور ساخته شده اند، استفاده نمود تا ارتفاع لازم را تامین نماید. همچنین نصب میله های کمکی در دو طرف توالت فرنگی برای امنیت بیشتر و انتقال بیمار آسیب نخاعی از صندلی چرخدار به روی توالت، ضروری است. لازم به ذکر است که برای مانور و حرکت صندلی چرخدار، باید فضای مناسب و کافی در اطراف توالت وجود داشته باشد.
2-ملاحظات آشپزخانه توسط تیم کاردرمانی ضایعه نخاعی
– قفسه ها و میزآشپزخانه : محیط آشپزخانه باید بدون مانع باشد و فضای کافی در اطراف یخچال، سینک و میزآشپزخانه برای مانور صندلی چرخدار بیمار ضایعه نخاعی موجود باشد. سطح کف آشپزخانه نیز باید نرم و صاف و غیر لغزنده باشد. ارتفاع کابینت های پایینی آشپزخانه بین 75 تا80 سانتیمتر توصیه می شود. همچنین بیمار آسیب نخاعی باید بتواند با صندلی چرخدار خود، به فضای پایین کابینت ها دسترسی داشته باشد. ضمنا درب های کابینت و کشوها نیز باید به آسانی باز و بسته شوند. لازم به ذکر است که استفاده از قفسه های چرخدار متحرک در آشپزخانه نیز میتواند بسیار مفید باشد.
– سینک و یخچال: سینک نباید بیش از 15 سانتیمتر عمق داشته باشد و سوراخ تخلیه آن در قسمت عقب باشد که اجازه دسترسی بیمار ضایعه نخاعی به سینک را با صندلی چرخدار داده و مزاحمتی برای زانوهای بیمار ایجاد نکند. سطح زیرین سینک و همچنین لوله ها باید بطور مناسب عایق بندی شده باشد. ضمنا برای افرادی که دسترسی آنها به شیر آب مشکل یا غیر ممکن باشد، باید شیرهای کمکی در زیر سینک نصب شود. در مورد یخچال نیز، یخچال فریزرهایی از نوع دو درب و ساید بای ساید توصیه می گردد. همچنین اگر قصد بیمار اسیب نخاعی ، تهیه یخچال فریزر میباشد، باید فریزر آن در قسمت تحتانی ( زیر یخچال باشد ).
ادامه ملاحظات…
– اجاق گاز و فر : برای افراد ضایعه نخاعی، باید از فرهایی استفاده نمود که درب آنها از یک سمت باز شود و اجازه دسترسی بیمارضایعه نخاعی به داخل آن را ( در حالیکه بیمار بر روی صندلی چرخدار است )، بدهد و قفسه های آن نیز به راحتی قابل برداشتن و گذاردن باشند. ضمنا دکمه ها و کلیدهای کنترل اجاق گاز و فر در قسمت جلویی آن قرار گرفته باشد و نیز شیاری در قسمت جلو و بالای اجاق تعبیه گردد که در صورت ریختن غذا و مایعات داغ بر روی اجاق، مواد داغ را در خود جمع کرده و از ریخته شدن آن بر روی بدن و پای بیمار آسیب نخاعی جلوگیری کند. همچنین کلید دستگاه تهویه نیز باید در دسترس بیمار ضایعه نخاعی باشد.
3- ملاحظات اطاق خواب توسط تیم کاردرمانی ضایعه نخاعی
: اطاق خواب باید دسترسی آسانی به دستشویی و حمام داشته باشد و نیز باید فضای کافی در اطراف تخت برای مانور صندلی چرخدار بیماراسیب نخاعی موجود باشد. ارتفاع تخت نیز باید بهمان ارتفاع صندلی چرخدار بوده و اجازه نقل مکان راحت بیمار را فراهم سازد.
بر روی تخت باید از تشک های سفت و با ثبات استفاده نمود که اجازه تعویض لباس بیمارضایعه نخاعی در تخت و همچنین نقل مکان بیمار از صندلی چرخدار را به آسانی بدهد. ضمنا کلید چراغ برق، دستگاه تلفن، ساعت رومیزی و دیگر وسایلی که فردضایعه نخاعی در تخت ممکن است به آنها نیاز داشته باشد باید به آسانی و به سهولت در دسترس بیمار باشد.
همچنین محل نگهداری وسایلی مثل پروتز، اسپلینت و لباسهای بیمارضایعه نخاعی نیز باید در کنار تخت خواب باشد. توصیه می شود که صندلی ها، جالباسی و دیگر وسایل موجود در اتاق خواب چرخدار بوده و کشوی جالباسی باید براحتی قابل باز و بسته شدن با یک دست باشد. کشوهای پایینی قفسه لباسها نیز باید حداقل 45سانتی متر از کف اتاق بالاتر باشد و بالاخره استفاده از پتوهای برقی و تشکهای گرم کننده برقی نیز به هیچ عنوان توصیه نمی شود.
4- ملاحظات درب ورودی توسط تیم کاردرمانی ضایعه نخاعی
دربهای ورودی منزل حداقل باید 80 سانتیمتر عرض داشته باشند تا اجازه عبور صندلی چرخدار بیمار ضایعه نخاعی را بدهند. برخی اوقات با برداشتن دربهای لولایی و نصب درب کشویی میتوان این عرض را تامین نمود. در اتاقها و مکانهای کوچک مثل دستشویی بهتر است که درب به سمت خارج باز شود تا حداکثر استفاده از فضا ممکن گردد. از جمله درب های دیگری که میتوان استفاده نمود دربهای تاشو، دربهای اتوماتیک، دربهای با کنترل از راه دور میباشد.
در صورتیکه از دربهای ظریف یا شیشه ای استفاده شود، باید 20 سانتیمتر پایین آن از صفحات محافظت کننده پوشانده شود تا در صورت اصابت پدال صندلی چرخدار با آن دچار آسیب نشود. همچنین دستگیره ها و جفت و بستهای در با مواد خاص پوشانده شده تا برای ضایعه نخاعی قابل استفاده گردد. ضمنا فاصله دستگیره ها از بدنه درب باید حداقل 5 سانتیمتر بوده و دستگیره ها در ارتفاع 100 تا 110 سانتیمتری از سطح زمین باشند.
5- ملاحظات کف اتاق و دیوارهاتوسط تیم کاردرمانی ضایعه نخاعی
کف منزل باید از مواد سفت و سخت مثل چوب، موزائیک، سرامیک، سنگ و یا موکت های سخت و متراکم باشد و این سطوح باید افقی، هموار و غیر لغزنده باشد. عرض راهروها نیز حداقل 120 سانتی متر بوده و کاملا خالی از موانعی باشد که برای عبور و مرور صندلی چرخدار، اشکال ایجاد می کنند.
دیوارها باید از موادی پوشانده شوند که به راحتی قابل نظافت بوده و همچنین برای حفاظت از قسمت پایینی دیوار در برابر اصابت پدال صندلی چرخدار، بوسیله لایه های محافظت کننده پوشیده شود.
پنجره ها نیز باید به سمت بیرون باز شده و به سادگی قابل دسترس بیمارضایعه نخاعی بوده و او بتواند آنها را به راحتی باز و بسته نماید. در این زمینه، پنجره های کشویی که به صورت افقی عمل می نمایند توصیه می شوند.
در موارد خاص نیز نصب بازکننده های الکتریکی و کنترل از راه دور برای پنجره ها توسط تیم کاردمانی در ضایعه نخاعی توصیه می شود.
6- ملاحظات انباری و قفسه بندیها در خانه توسط تیم کاردرمانی ضایعه نخاعی
بهترین طرح برای نصب قفسه در انباری، نصب آن در یک سمت دیوار انباری می باشد. البته ارتفاع این قفسه ها نیز باید مناسب بوده و در دسترس بیمارضایعه نخاعی باشد. لازم به ذکر است که قفسه های الکتریکی که با فشار یک دگمه به بالا و پایین حرکت می کنند نیز موجود و قابل استفاده هستند. در مواردی که بیمار به سطح کار برای انجام امور فنی یا نوشتاری نیازمند است ارتفاع 75-85 سانتی متر توسط تیم کاردمانی در ضایعه نخاعی توصیه می گردد. مورد دیگر لباسشویی و دستگاه خشک کن می باشد.
این لوازم باید دارای درب بزرگ آنهم در قسمت جلو آنها بوده و نیز فضای اطراف آنها اجازه مانور صندلی چرخدار بیمار ضایعه نخاعی را بدهد. همچنین دگمه و تنظیمات مربوطه نیز در جلوی دستگاه و قابل دسترس برای وی باشد.
7- ملاحظات روشنایی و چراغ های برق توسط تیم کاردرمانی ضایعه نخاعی
کلیدهای برق باید به ارتفاع 100 سانتی متر تا 115 سانتیمتر از سطح زمین قرار گیرند. کلیدهای برق مربوط به راه پله راهروها نیز باید دو طرفه بوده و در افرادی که محدودیت های حرکت دست و انگشتان را دارند، کلیدهای برق بزرگ، کلیدهای برق زمانی، کلیدهای کابلی و کلیدهای کنترل از راه دور توسط تیم کاردمانی در ضایعه نخاعی توصیه می گردد.
لامپ های رومیزی با پایه عریض و وسیع که دارای ثبات بیشتری هستند همراه با کلید قطع و وصل زنجیری یا کلیدهای حساس به فشار نیز قابل تجویز می باشند. همچنین جعبه فیوز و کلیدهای داخل آن باید قابل دسترس بیمارآسیب نخاعی باشند و خلاصه اینکه وسائل الکتریکی منزل از قبیل تلویزیون، استریو، رادیو، تلفن و کلیه لوازم الکتریکی داخل آشپزخانه بایستی قابل کنترل توسط بیمار باشد.
– ملاحظات تهویه و تنظیم حرارت توسط تیم کاردرمانی ضایعه نخاعی
کنترل تهویه برای بیماران ضایعه نخاعی دارای مشکلات تنفسی و عملکرد ریوی و همچنین بیماران کوادری پلژی بسیار مهم توسط تیم کاردمانی ضایعه نخاعی است و لذا کلید ترموستات و کنترل تهویه باید در دسترس بیمار آسیب نخاعی و قابل استفاده برای او باشد.
– ملاحظات موارد ایمنی در منزل توسط تیم کاردرمانی ضایعه نخاعی:
در صورت آتش سوزی باید برنامه مشخصی برای تخلیه سریع بیمار ضایعه نخاعی ازمنزل از پیش تهیه شده باشد و یا اینکه ناحیه مقاوم و امنی در برابر آتش تدارک دیده شده باشد. این مکان بایستی در برابر آتش نفوذ ناپذیر بوده و محل امنی برای پناه بردن بیمارآسیب نخاعی به آن در صورت آتش سوزی باشد. همچنین نصب دستگاه اعلام خطر برای دود و آتش، کپسول آتش نشانی و شماره تلفن های اضطراری که قابل دسترس بیمار، الزامی است.
همچنین اگر ساختمان به بالابر مکانیکی بعنوان وسیله اصلی دسترسی بیمارآسیب نخاعی به داخل و خارج مجهز میباشد، لازم است که سطح شیبداری نیز در سمت مخالف بالا بر در خانه نصب شود. تا در صورت اشکال در استفاده از بالابر و یا وجود آتش سوزی در این قسمت، بیمار بتواند از سطح شیبدار برای خارج شدن از منزل استفاده نماید.
– ملاحظات سطح شیبدار توسط تیم کاردرمانی ضایعه نخاعی
( Ramp ) سطح شیبدار یا ( Ramp ) اساسی ترین وسیله دسترسی بیماران ضایعه نخاعی به داخل و خارج ساختمانها می باشند. انواع مختلفی از رمپها (Ramp ) وجود دارند که بسته به شیب، موقعیت مکانی آنها، شکل و موادی که از آن ساخته می شوند برای ساختمانها انتخاب می شوند. رمپ ها باید حداقل 90 سانتیمتر عرض داشته باشد. ضمنا جهت موانع و مکان های با ارتفاع کم رمپهای متحرکی از جنس آلومینیوم یا فایبرگلاس موجودند و در صورت لزوم قابل برداشتن و گذاشتن در محل می باشند.
ویژگی ها…
برای مکان های با ارتفاع بیشتر، از رمپ های دائمی و غیرمتحرک توسط تیم کاردمانی ضایعه نخاعی استفاده می شود. این دسته از رمپ ها از چوب یا سیمان ساخته می شوند. حداکثر شیب لازم برای رمپ باید به نسبت باشند. یعنی اینکه برای هر یک سانتیمتر ارتفاع، 12 سانتیمتر رمپ در نظر گرفته شود. البته در صورتیکه بیمارآسیب نخاعی از صندلی چرخدار الکتریکی استفاده کند و یا افراد دیگر به وی در بالا و پایین آوردن صندلی چرخدار کمک نمایند، شیب رمپ می تواند بیشتر هم باشد. ( حداکثر به نسبت یک به پنج ) و در این صورت طول رمپ کمتر بوده و فضای کمتری را اشغال خواهد نمود.
در صورتیکه رمپ در محیط سرباز و در معرض باران و برف باشد، شیب بسیار ملایم تری تا حد یک به بیست توصیه می شود و اگر طول رمپ زیاد باشد، لازم است پس از هر 3 متر طول یک فضای استراحت در حدود 5/1 مترمربع که کاملا مسطح و هموار باشد، در نظر گرفته شود پس از هر فضای استراحت نیز مسیر رمپ تغییر جهت داده و ادامه پیدا می کند.
ضمنا نصب میله هایی در دو طرف رمپ که بصورت ممتد در تمام طول رمپ کشیده شده باشند ضروری می باشد. همچنین در دو لبه کناری رمپ باید برجستگی ها وجود داشته باشد که در موارد ضروری باعث توقف صندلی چرخدار گردد. لازم به ذکر است که سطح رمپ باید از موادی غیر لغزنده پوشیده شده باشد.
– ملاحظات رفت و آمد شهری توسط تیم کاردرمانی ضایعه نخاعی:
امروزه اتومبیل های ( Van ) ون به راحتی قابل تطابق با شرایط بیمار آسیب نخاعی بوده و می توان آن را به شکلی در آورد که بیمارآسیب نخاعی بتواند با صندلی چرخدار به راحتی داخل آن رفته و نیز قادر به راندن آن باشد.
البته میزان نیاز به کمک دیگران در این امر بستگی به توانایی های بیمار آسیب نخاعی دارد. در انتها لازم به ذکر است که در هنگام رانندگی، بیماران بایستی کفش پوشیده باشند، کمربند ایمنی را بسته و متوجه بخاری اتومبیل و سطوح داغ در اتومبیل باشند تا دچار سوختگی پوستی ( بدلیل عدم وجود حس لامسه در این بیماران ) نشوند.
REFERENCES
Anson D. Finding your way in the maze of computer access technology. American Journal of Occupational Therapy 1994 48(2):121-9 Feb.
Crewe NM. A 20-year longitudinal perspective on the vocational experiences of persons with spinal cord injury. Rehabilitation Counseling Bulletin 2000 43(3):122-133 MarHall KM, Knudsen ST, Wright J, Charlifue SW, Graves DE and Werner P. Follow-up study of individuals with high tetraplegia (C1-C4) 14 to 24 years postinjury. Archives of Physical Medicine & Rehabilitation 1999 80(11):1507-13 Nov.
Heinemann AW. Spinal cord injury, In: Handbook of Health and Rehabilitation Psychology, AJ Goreczny, ed. New York, Plenum, 1995. Pp. 341-60.
Inge KJ, Wehman P, Kregel J and Targett PS. Vocational rehabilitation for persons with spinal cord injuries and other severe physical disabilities. American Rehabilitation 22(4):2-12 Win.
Isaksson G, Lexell J and Skar L. Social support provides motivation and ability to participate in occupation. OTJR: Occupation, Participation and Health 2007 27(1):23-30 Win
Jacobs PL and Nash MS. Modes, benefits, and risks of voluntary and electrically induced exercise in persons with spinal cord injury [Review] Journal of Spinal Cord Medicine 2001 24(1):10-8 Spr.
Krause JS. Employment after spinal cord injury: transition and life adjustment. Rehabilitation Counseling Bulletin 1996 39(4):244-55 Jun.
Krause JS and Anson CA. Self-perceived reasons for unemployment cited by persons with spinal cord injury: relationship to gender, race, age, and level of injury. Rehabilitation Counseling Bulletin 1996 39(3):217-27 Mar.
Krause JS and Anson CA. Adjustment after spinal cord injury: relationship to participation in employment or educational activities. Rehabilitation Counseling Bulletin 1997 40(3):202-14 Mar.
کاردرمانی ضایعه نخاعی…REFERENCES
Krause JS and Broderick L. Relationship of personality and locus of control with employment outcomes among participants with spinal cord injury. Rehabilitation Counseling Bulletin 2006 49(2): 111-4 Win.
Krause JS, Kewman D, DeVivo MJ, Maynard F, Coker J, Roach MJ and Ducharme S. Employment after spinal cord injury: an analysis of cases from the Model Spinal Cord Injury Systems. Archives of Physical Medicine & Rehabilitation 1999 80(11):1492-1500 Nov.
Krause JS and Pickelsimer E. Relationship of perceived barriers to employment and return to work five years later: A pilot study among 343 participants with spinal cord injury. Rehabilitation Counseling Bulletin 2008 51(2):118-21 Jan
Krause JS, Sternberg M, Maides J and Lottes S. Employment after spinal cord injury: differences related to geographic region, gender, and race. Archives of Physical Medicine & Rehabilitation 1998 79(6):615-24 Jun.
Lynch KB and Bridle MJ. Construct validity of the Occupational Performance History Interview. Occupational Therapy Journal of Research 1993 13(4):231-40McShane SL and Karp J. Employment following spinal cord injury: a covariance structure analysis. Rehabilitation Psychology 1993 38(1):27-40.
Marini I, Lee GK, Chan F, Chapin MH and Romero MG. Vocational rehabilitation service patterns related to successful competitive employment outcomes of persons with spinal cord injury. Journal of Vocational Rehabilitation 2008 28(1):1-13.
Meade MA, Barrett K, Ellenbogen PS, and Jackson MN. Work intensity and variations in health and personal characteristics of individuals with spinal cord injury (SCI). Journal of Vocational Rehabilitation 2006 25(1):13-9
کاردرمانی ضایعه نخاعی…REFERENCES
Popovic MR, Curt A, Keller T and Dietz V. Functional and electrical stimulation for grasping and walking: indications and limitations. Spinal Cord 2001 39(8):403-12 Aug.
Roessler RT. Job retention services for employees with spinal cord injuries: A critical need in vocational rehabilitation. Journal of Applied Rehabilitation Counseling 2001 32(1):3-9 Spr.
Rohe DE and Krause JS. Stability of interests after severe physical disability: an 11-year longitudinal study. Journal of Vocational Behavior 1998 52(1):45-58.
Sandsjِ L, Valtonen K, Grundel LO, Karlsson A-K and Viikari-Juntura E. Assessment of working conditions and implementation of changes among employees with spinal cord lesion – A case series. Journal of Vocational Rehabilitation 2008 28(2): 121-8.
Scherer MJ and Cushman LA. Measuring subjective quality of life following spinal cord injury: a validation study of the assistive technology device predisposition assessment. Disability & Rehabilitation 2001 23(9): 387-93 June 15
.
Schopp LH, Clark MJ, Hagglund KJ, Sherman AK, Stout BJ, Gray DB and Boninger ML. Life activities among individuals with spinal cord injury living in the community: perceived choice and perceived barriers. Rehabilitation Psychology 2007 52(1):82-8 Feb.
Young AE and Murphy GC. Employment status after spinal cord injury (1992-2005): a review with implications for interpretation, evaluation, further research and clinical practice. International Journal of Rehabilitation Research 2009 32(1): 1-11 Mar.
Young ME, Alfred WG, Rintala DH, Hart KA and Fuhrer MJ. Vocational status of persons with spinal cord injury living in the community. Rehabilitation Counseling Bulletin 1994 37(3):229-43 Mar.
Yuen HK, Burik JK and Krause JS. Physical and psychosocial well-being among adults with spinal cord injury: the role of volunteer activities. Topics in Spinal Cord Injury Rehabilitation 2004 9(4):19-25 Spring.
[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row]