کاردرمانی در سالمندان از جمله حیطه های مداخلات کاردرمانی می باشد. سالمندان ممکن است به دلیل کهولت سن مشکلات ذهنی، روانی و ذهنی فراوانی تجربه کنند. لذا این مشکلات محدودیت های فراوانی را برای آن ها ایجاد کند. مهم ترین هدف کاردرمانی رساندن افراد سالمند به حداکثر استقلال در انجام فعالیت های روزمره می باشد. کاردرمانی در سالمندان تمام جنبه های زندگی فرد را مورد بررسی قرار داده و برنامه درمانی را طرح ریزی می کند.
سالمندی و نقش کاردرمانی در آن
برای آشنا شدن با نقش کاردرمانی نیاز است که ابتدا تعریفی جهت آشنایی با سالمندی صورت گیرد. سالمندی به عنوان افت تدریجی بیولوژیکال عملکرد نرمال تعریف می گردد به عبارت ساده تر می توان گفت پیری یا سالمندی به معنای کاهش قوای روانی و جسمی است که بر اثر گذشت زمان روی می دهد. این روند نزولی در قدرت جسمی و روانی فرد را نیازمند خدمات کاردرمانی در سالمندان می کند.
تعریف سالمندی در جوامع مختلف بنا بر فرهنگ و سایر مولفه های آن جامعه معنای متفاوتی دارد، در بسیاری از کشورهای توسعه یافته تعریف متفاوتی از سالمندی را نسبت به کشورهای توسعه یافته ارائه می دهند . در کشورهای توسعه یافته سن تقویمی نقش بارزی را در تعریف سالمندی ایفا می کند . در این گونه کشورها سن 60 تا 65 سال که معادل سن بازنشستگی است به عنوان شروع سن پیری تلقی می شود اما در کشورهای در حال توسعه سن تقویمی اهمیت کم تری در تعریف سالمندی داشته و جنبه های اجتماعی نقش پررنگ تری را ایفا می کند.
سازمان بهداشت جهانی مردان و زنان 60 و بالاتر از 60 ساله را به عنوان افراد مسن معرفی می کند.
رشد جمعیت سالمندان پدیده اجتماعی بی سابقه ای در تاریخ دنیا است . سالمندی مسئله ای کاملا طبیعی است که به شکل بیولوژیک در همه افراد اتفاق می افتد و برابر با بیماری نیست به دنبال سالمندی میتوانیم مشکلات فراوانی را در حیطه های مختلف زندگی افراد مشاهده کنیم که کاردرمانی در سالمندان نقش مهمی را در مراقبت و بهبود زندگی سالمندان ایفا می کند.
نقش کاردرمانی در سالمندان
هدف از این مقاله مروری بر نقش کاردرمانی در سالمندان و کمک به درک و پذیرش مسئولیت اغلب مشکلات سالمندان می باشد , به این دلیل که سالمندان مشکلات فیزیکی و شناختی بسیاری داشته و علائم متعددی نشان می دهند که برروی عملکرد اجرایی آنان تاثیر می گذارد.
سازمان بهداشت جهانی اصطلاح active aging را مورد استفاده قرار می دهد که به معنای مطلوب کردن فرصت های سلامت , مشارکت و امنیت برای افراد سالمند جهت افزایش کیفیت زندگی ایشان است.
به دنبال کاردرمانی در سالمندان و استفاده از رویکرد active aging میتوانیم شاهد مواردی از جمله؛
- کاهش مرگ های زود هنگام
- کاهش ناتوانی های مرتبط با بیماری های سالمندی
- افزایش کیفیت زندگی سالمندان و لذت بردن از آن
- افزایش مشارکت به عنوان یک عضو فعال در موارد اجتماعی و فرهنگی و سیاسی جامعه
- و کاهش هزینه های درمان پزشکی و موارد مراقبتی سالمندان
مواردی که در کاردرمانی و رویکرد مطرح شده تعیین کننده است عبارت است از؛
- عوامل اقتصادی
- عوامل فیزیکی
- عوامل اجتماعی
- عوامل رفتاری
- عوامل فردی
کاردرمانی در بحث عوامل رفتاری
کاردرمانی در سالمندان در این بحث بر روی تاکید بر زندگی سالم و مشارکت فعال در مراقبت از خود نقش دارد. از جمله:
- شرکت در فعالیت های فیزیکی مناسب سالمندان
- تغذیه مناسب
- استفاده نکردن از سیگار و الکل و سایر مواد مخدر
- مصرف درست و به موقع دارو های تجویز شده
نکاتی دررابطه با رژیم غذایی سالمندان
شخص سالمند باید از غذاهای چرب و پر نمک اجتناب کند . میوه و سبزیجات را به قدر کافی دریافت کند . رژیم غذایی سالم کم چرب و پر فیبر برای سالمندان مناسب است.
کاردرمانی به بیماری هایی مثل فشار خون بالا، بیماری های قلبی عروقی، دیابت، سرطان، بیماری های ذهنی، صدمات بینایی و کوری توجه نموده و شخص سالمند را در برابر این آسیب ها محافظت می کند.
کاردرمانی در سالمندان به سه عامل اصلی پروسه سالمندی , بیماری , عدم استفاده در کاهش عملکرد اشاره می کند.
کاردرمانی در سالمندان به نکات زیر توجه ویژه داشته و مداخلات را در این حیطه ها اعمال می کند.
کاردرمانی در تغییرات حسی
برخی از این تغییرات حسی در نتیجه پروسه طبیعی سالمندی است و برخی در نتیجه بیماری در سالمندان است. تغییر در حواس معمولا همه حواس را تا حدی تحت تاثیر قرار می دهد از جمله تغییرات در حواس بینایی، بویایی، چشایی،شنوایی، لامسه و وستیبولار.
کاردرمانی تلاش برای جبران مشکلات مداخله کننده در توانایی ها و فعالیت ها و نقش های زندگی در حیطه های مختلف را انجام می دهد. فقدان حسی و مشکل در حواس مختلف توانایی فرد را شدیدا تحت تاثیر قرار می دهد و پیامدهای روانی اجتماعی شدیدی برای شخص به دنبال دارد.
کاردرمانی در سالمندان در حس بینایی: از برخی از تغییرات عمده در سالمندی در بحث چشم میتوان به مواردی مثل صاف شدن قرنیه، کاهش کارایی شبکیه، پیر چشمی و سایر مشکلات موجود اشاره کرد.
کاردرمانی در سالمندان در حس شنوایی: در این مورد میتوان به ناتوانی در تمییز حروف مشابه به وسیله شنوایی و تغییرات تحلیل برنده ساختار سیستم شنوایی اشاره داشت.
کاردرمانی در سالمندان در حس چشایی و بویایی: در سالمندی ناتوانی فرد در کاوش کردن بوها شروع می شود. به دلیل عدم توانایی شخص در تشخیص بو های خطرناک مانند بوی گاز، غذای سوخته یا سیگار امنیت فرد سالمند تحت تاثیر قرار می گیرد.
کاردرمانی در سالمندان در حس لامسه: تغییرات در حس لامسه بیش تر بر اثر پروسه سالمندی اتفاق می افتد و بیشتر این تغییرات بر اثر عوامل پاتولوژیک پوست و سیستم عصبی صورت می گیرد.
کاردرمانی در سالمندان در حس عمقی: تغییرات در حس عمقی ثانویه به مشکلات بینایی، بیماری عروق محیطی، آرتریت، بیماری های قلبی عروقی و مشکلات گوش داخلی و دیابت اتفاق می افتد.
کاردرمانی در سالمندان در عملکرد سیستم وستیبولار: به دلیل انکه افتادن تاثیر منفی زیادی بر سلامت سالمندان می گذارد، این سیستم اهمیت زیادی برای حفظ تعادل و جلوگیری از افتادن دارد.
ارزیابی و مداخلات کاردرمانی در سالمندان
با افزایش سن مشکلات دیگری مثل مشکل در سیستم عصبی مرکزی، عصبی محیطی، عضلانی، مفاصل، استخوان ها و سایر ارگان ها را شاهد هستیم که کاردرمانی در سالمندان تمام این موارد را مورد ارزیابی قرار داده و برای بهبود تمام موارد نام برده شده تلاش می کند.
ارزیابی کاردرمانی در سالمندان شامل ارزیابی self care یا مراقبت از خود، توانایی رانندگی، خطر افتادن و ارزیابی محیط زندگی شخص می باشد که جلوگیری از ناتوانی سالمند و جبران عملکرد وی به وسیله تکنیک های موجود از مداخلات کاردرمانی در سالمندان به حساب می آید.
از مداخلات درمانی کاردرمانی می توان به موارد پیشگیری، غربالگری، تغییرات محیطی، تغییر و اصلاح فعالیت ها و آموزش اشاره داشت.
مداخلات پیشگیرانه کاردرمانی در سالمندان مانند آموزش تکنیک هایی جهت مدیریت استرس در سالمندان، دریافت مواد غذایی مناسب، رانندگی ایمن و بدون خطر، عدم استفاده از الکل و سایر موارد مشابه می باشد.
از دیگر مواردی که باید از وقوع آن در کاردرمانی در سالمندان جلوگیری کرد زمین خوردن است. زمین خوردن مساله بسیار مهمی در سالمندان محسوب می شود. تقریبا یک سوم از سالمندان افتادن را تجربه می کنند که نیمی از این افتادن ها با شکستگی هیپ همراه است. این آسیب های ناشی از افتادن خطر مرگ و میر را در سالمندان افزایش داده و پیامدهای ناگواری برای سالمندان به همراه دارد.
ترس از زمین خوردن مسئله ی دیگری است که در سالمندان مشاهده می کنیم و این موضوع عملکرد سالمندان را با مشکل جدی مواجه می سازد.
برنامه هایی از جمله آموزش، تغییر و اصلاح محیط مثل افزایش نور محیط و رفع خطرات محیطی و تغییر عوامل مربوط به فرد از جمله موارد مورد استفاده کاردرمانی در سالمندان می باشد.
کاردرمانی در سالمندان در دمانس چه پیشنهاداتی برای خانواده افراد سالمند دارد؟
در این بیماران خشونت داریم که در این رابطه راهکارهای متفاوتی را در بحث کاردرمانی در سالمندان داریم از جمله اینکه با تون صدای مناسب و تنظیم شده با سالمندان صحبت کرده و در هنگام عصبانیت به آنها نوشیدنی یا خوردنی تعارف کنید چون عصبانی بودن و غذا خوردن در یک زمان مشکل است. مستقیما روبه روی ایشان قرار نگیرید. آماده باشید که بعضی از توهین های کلامی را بشنوید و سطح توقعتان را پایین بیاورید تا اذیت نشوید.
کاردرمانی در بحث افسردگی
با فرد سالمند مهربان باشید. آنها را تشویق کنید که آزادانه صحبت کنند و با آنها زمان بگذرانید همچنین از عواملی که موجب بروز افسردگی شخص می شود آگاهی داشته باشید.
کاردرمانی در سالمندان در رابطه با رفتارهای جستجوگرانه و احتکارگرانه سالمندان
سالمندان به دلیل مشکلات حافظه اغلب دنبال چیزهایی میگردند که گم کرده اند از جمله لباس ها و وسایل شخصیشان.
سعی نکنید این افراد را سرزنش کنید و آنها را متقاعد کنید.
زمانی که فرد در جایی است که نباید آنجا باشد سعی کنید حواس او را پرت کنید.
کاردرمانی در مشکلات دفع ادرار
یکی دیگر از مواردی که در این افراد دچار مشکل می گردد موارد مربوط به دفع ادرار است، کاردرمانی در سالمندان در این مسئله نیز ورود کرده و برای این موضوع درمان و راه حل پیشنهاد می دهد.
دفع نرمال به این صورت است که 4 تا 8 بار در روز صورت میگیرد یعنی 3 تا 4 ساعت یکبار
در افراد جوان به شکل نرمال یک بار بیدار شدن در طول شب و در سالمندان دوبار بیدار شدن در طول شب را شاهد هستیم.
کاردرمانی در سالمندان در مشکلات دفع ادرار شامل نکات زیر می شود :
همیشه به یاد داشته باشید که سالمندان خانواده شما نسبت به این مسئله حساس هستند پس با احتیاط با این موضوع برخورد کنید و به شخص سالمند خانواده تان احترام بگذارید.
- به صورت فعال به ایشان گوش دهید و قضاوت نکنید.
- درمان را برای این بیماران به صورت انفرادی انجام دهید.
- درباره عملکرد ادراری به ایشان توضیح دهید.
- از وسایل کمکی موجود در این امر بهره بگیرید.
- تغذیه مناسب از نظر فیبر و سبزیجات را رعایت کنید.
- تمرینات کف لگن را انجام دهید خصوصا در زمان استرس.
- رفتار درمانی را با سالمندان کار کنیم: بدین صورت که دفع هر دو ساعت یکبار و تمرین در زمان بین این ساعات را تمرین کنید( ریلکس کردن بدن، ایستادن سر جای خود یا نشستن به جای دویدن به سمت دستشویی و منقبض کردن عضلات کف لگن، بدانیم که حالت اضطراری تقریبا یک دقیقه یا بیشتر طول نمی کشد و سپس کم می شود.).
اهداف کاردرمانی
در مجموع کاردرمانی با هدف بهبود و ارتقا و بازیابی توانمندی های سالمندان انجام می شود.
کاردرمانی در سالمندان با مواردی از جمله تجویز عصای مناسب، ارزیابی و بالا بردن قدرت عضلات، آموزش مهارت های جبرانی، ارائه مهارت هایی جهت کاهش افتادن های سالمندان و بازیابی توانایی های حرکتی و ذهنی موجب کمک به حفظ استقلال فرد سالمند شده و با کاهش مشکلات ذهنی این قشر از جامعه و کاهش مشکلات جسمی و حرکتی این بیماران موجب بهبود زندگی سالمندان می گردد.
برای مطالعه بیشتر در مورد فیزیوتراپی در سالمندان، لینک زیر را بزنید.
توانبخشی و فیزیوتراپی سالمندان ؛ زمینه های مداخلات و اهداف آن