اختلال بلع چیست؟
دیسفاژی یا اختلال در بلع به معنای مشکل در بلع است. این وضعیت زمانی اتفاق می‌افتد که غذا یا مایعات به راحتی از دهان کودک، به گلو، مری و معده هنگام بلع، عبور نکنند. ابتلا به دیسفاژی معمولا حاکی از این خواهد بود که در ناحیه گلو یا مری ، مشکلی به وجود آمده است. همچنین دیسفاژی می تواند منجر به آسپیراسیون ( هنگامی که مایعات یا غذا وارد ریه شوند ) بشود.
اختلال در بلع یا دیسفاژی می تواند در همه سنین اتفاق بیفتد، اما در بزرگسالان مسن، کودکان زیر دو سال و نیز بیمارانی که در ناحیه مغز یا دستگاه عصبی دچار مشکل هستند، از شیوع بیشتری برخوردار است. در کل این اختلال در کودکان نسبتا شایع است و تخمین زده می شود که بین 25 تا 45 درصد از کودکان در حال رشد طبیعی به نوعی دیسفاژی مبتلا هستند. مداخلات گفتاردرمانی در اختلال بلع کودکان می تواند به آنها در اصلاح الگوی بلع و دستیابی به تغذیه بدون مشکل کمک کند.
مکانیسم بلع و علت اختلال بلع در کودکان :
بلع در 4 مرحله اتفاق می افتد.
مراحل بلع شامل موارد زیر می باشد:
1) مرحله آماده سازی دهانی: مرحله آماده سازی دهانی زمانی است که غذا و مایع در دهان برای بلع (جویدن) آماده می شود.
2) مرحله دهانی: غذا جویده شده و توسط بزاق مرطوب می شود. زبان ، غذا و مایعات را به عقب دهان و به سمت گلو می راند. (این مرحله ارادی است و ما بر جویدن و شروع بلع کنترل داریم.)
مشکلات : مشکلاتی که میتوانند مرحله دهانی را درگیر کنند شامل اشکال در مکیدن ، جویدن ، مزه دار شدن یا جابه جایی مواد غذایی درون دهان است. این مشکلات اغلب به دلیل خشکی دهان، مشکلات دندانپزشکی ، ضعف عضلات یا مشکل در هماهنگی زبان، لب و گونه ها ایجاد می شوند.
3) مرحله حلقی: شروع رفلکس در هنگام بلع – برای فشردن مواد غذایی یا مایعات در قسمت پشت گلو و هم زمان بستن مجاری هوایی برای جلوگیری از آسپیراسیون (این مرحله بصورت ارادی شروع می شود، اما سپس به یک مرحله غیرارادی تبدیل می شود که ما نمی توانیم آگاهانه آن را کنترل کنیم.)
این مرحله اغلب به دلیل آسیب عصبی مختل می شود.
4) مرحله مروی: غذا از طریق مری وارد معده می شود. در انتهای مری ، دریچه معده وجود دارد که هنگام رسیدن لقمه باز می شود و پس از ورود غذا به معده بسته می شود.
این مرحله ممکن است تحت تاثیر تحریک یا انسداد دچار مشکل شود.
مشکلات بلع زمانی اتفاق می افتد که در یک یا چند مرحله از این مراحل مشکلی پیش بیاید. دیسفاژی می تواند طولانی مدت (مزمن) باشد یا ممکن است به طور ناگهانی رخ دهد.
کدام کودکان بیشتر در معرض خطر دیسفاژی هستند؟
انواع بیماری ها و نقایص مادرزادی (از بدو تولد) و عوامل اکتسابی وجود دارد که می تواند باعث دیسفاژی در کودک شود. تعدادی از رایج ترین آنها عبارتند از:
- تولد زود هنگام ( نارس بودن)
- شکاف لب یا کام
- فشار به مری ( برخی از سرطان ها، تیروئید بزرگ یا قلب متورم می توانند باعث فشار به مری بشوند.)
- مشکلات دندانی مانند جلو بودن دندان های بالا
- تاخیر رشدی و اختلالات عصبی و عضلانی
- ریفلاکس معدی – مروی
- گیرکردن جسم خارجی مانند دکمه در گلو
- تراکئوستومی
- ناهنجاری های استخوان های جمجمه و صورت
- فلجی تارهای صوتی
- وحود تومورها یا توده ها در گلو
- آسیب مغزی مانند فلج مغزی
- تشنج و صرع
نشانه ها و علائم دیسفاژی در کودکان:
علائم ممکن است در هر کودک کمی متفاوت باشد. این علائم می توانند شامل:
- احتقان قفسه سینه بعد از خوردن یا آشامیدن
- سرفه یا خفگی هنگام و یا بلافاصله بعد از خوردن و نوشیدن
- آبریزش دهانی یا بیرون ریختن بعضی مواد غذایی از دهان
- طولانی شدن زمان تغذیه
- عوق زدن هنگام غذا خوردن
- احساس چسبیدن غذا یا مایعات در گلو یا مری یا احساس وجود توده در گلو
- ابتلا به عفونت های تنفسی مکرر
- چندین بار تلاش برای قورت دادن یک لقمه
- مشکل در مکیدن و جویدن
- کاهش وزن و سوء تغذیه
- عدم تمایل برای خوردن غذا
اگر تنها یکی دو بار، بلعیدن غذا یا مایعات با دشواری همراه بوده باشد، احتمالا مشکل پزشکی مطرح نخواهد بود. اما اگر اختلال در بلعیدن به طور منظم ادامه پیدا کند ، مساله ممکن است جدی تر باشد و ضروری است تحت درمان قرار بگیرد.
والدین چگونه میتوانند به کودک کمک کنند؟
- موقع راه رفتن ، بازی کردن یا در ماشین درحال حرکت غذا نخورید و زمان غذا خوردن حتما کودک آرام باشد.
- لقمه های کوچک بگیرید و به کودک بگویید که حتما قبل از لقمه بعدی، قبلی را قورت بدهد.
- غذاهایی برای کودک تهیه کنید که بتواند آن ها را خوب بجود مثل سبزیجات آب پز شده و نرم و غذاهای بدون ذرات ریز.
- در حین غذا خوردن ، مایعات مناسب کنار دست کودک باشد.
- غذاهایی که سایز مناسب ندارند را برش بزنید مثلا موز و نان را تکه کنید.
درمان اختلال بلع کودکان :
گفتاردرمانی در درمان اختلال بلع کودکان نقش بسزایی دارد. درمان اختلال بلع کودکان به علائم، سن و وضعیت سلامت عمومی کودک بستگی دارد. همچنین بستگی به این دارد که این وضعیت چقدر شدید است و چه چیزی باعث دیسفاژی کودک شده است.
آسیب شناس گفتار و زبان ابتدا وضعیت بلع کودک را مورد ارزیابی قرار می دهد ( ارزیابی بوسیله ابزارهایی مانند مطالعه ویدئو فلوروسکوپی بلع (VFSS) و ارزیابی فیبر نوری آندوسکوپی بلع (FEES) ، بلع باریوم و…) و سپس تکنیک های درمانی موثر و متناسب با وضعیت بیمار را اجرا می کند. این تکنیک های درمانی در جهت بهبود و تقویت موارد زیر انجام می شوند:
1. تقویت قدرت، دامنه حرکتی و هماهنگی عضلات لب، زبان، گونه و فک برای خوردن و آشامیدن موثر
2. کمک به کاهش حساسیت دهان نسبت به غذاها و مایعات
3. کاهش مقاومت در برابر تغذیه
4. پیاده سازی استراتژی هایی برای کاهش خطر آسپیراسیون ( ورود مواد غذایی و مایعات به ریه)
5. ارائه توصیه هایی جهت تغییر رژیم غذایی کودک ( تغییر در بافت غذایی یا غلظت مایعات مصرفی)
6. راهکارهایی برای کمک به بهبود نوشیدن و خوردن
درمان ها می توانند از رفتار درمانی و دارو درمانی تا جراحی ( در موارد شدید) متفاوت باشد.
در صورت عدم درمان، دیسفاژی می تواند باعث سوء تغذیه یا کم آبی، آسپیراسیون و ذات الریه شود. همه این ها می توانند بعداً به مشکلات پزشکی جدی تری منجر شوند. پس ضروری است که برای جلوگیری از ایجاد شرایط حاد پزشکی در صورت مشاهده هر کدام از علائم دیسفاژی حتما به یک متخصص گوارش یا آسیب شناس گفتار و زبان مراجعه کنید.
شما می توانید جهت دریافت مشاوره در حیطه اختلالات بلع با متخصصان ما تماس بگیرید.
منابع:
American Speech-Language-Hearing Association
cincinnatichildrens.org
childrens.com