فیزیوتراپی در ضربه مغزی بسته به متوسط یا شدید بودن آسیب مغز، درمان متفاوتی به بیماران ارائه می کند. همان طور که هیچ دو نفری شبیه به هم نیستند، اثرات هیچ دو آسیب مغزی هم دقیقا یکسان نخواهند بود. بنابراین اصول درمانی فیزیوتراپی در ضربه مغزی باید کاملا بیمار محور و بر اساس اهداف فردی تبیین شوند. اهداف توابخشی تعیین شده برای هر بیمار، با توجه به شرایط آن ها و مرحله بهبودی، متفاوت می باشد.
تیم درمانی و هدف گذاری اسمارت برای بیماران دچار ضربه مغزی
فیزیوتراپی بخش جدایی ناپذیری از تیم توابخشی عصبی می باشد. توانبخشی بیماران آسیب مغزی توسط تیم درمانی شامل فیزیوتراپیست، کاردرمانگر و پزشک متخصص صورت می گیرد. تمامی درمانگران باید افرادی با تجربه در زمینه مدیریت شرایط خاص عصبی باشند. استفاده از شیوه برنامه ریزی اسمارت امکان جهت گیری صحیح روند توانبخشی را فراهم می کند. اهداف برنامه درمانی به شیوه اسمارت، دارای ویژگی های زیر است:
- خاص هر بیمار
- قابل اندازه گیری
- قابل دست یابی
- واقع گرایانه
- زمان بندی شده
فیزیوتراپی در ضربه مغزی چه نقشی ایفا می کند؟
فیزیوتراپی عصبی، فرایندی پیوسته از ارزیابی، درمان و مدیریت بیماری است. هدف فیزیوتراپی در ضربه مغزی، بالا بردن کیفیت زندگی بیمار و بستگان و مراقبان او می باشد. برای این امر، بیمار و همراهانش باید برای رسیدن به بالاترین سطح عملکرد جسمی، روانی، اجتماعی و شناختی آموزش ببینند. اولین مرحله مداخلات فیزیوتراپی در ضربه مغزی، تلاش برای رسیدن بیمار به سطح ترخیص از بیمارستان است. در طی این روند نتایج مداخلات و میزان نزدیکی به هدف مرتب بررسی می شوند. سپس درصورت دست یابی به حد ترخیص، اهداف متناسب با برنامه های مراقبتی فرد در خانه تغییر می کنند.
بازگشت عملکرد پس از ضربه مغزی توسط دو فرایند صورت می گیرد:
۱. فرایند بهبود خود به خودی: پروسه مربوط به ترمیم سیستم عصبی مرکزی بلافاصله بعد از آسیب.
۲. بازیابی ناشی از عملکرد: پروسه مبتنی بر بهبود وضعیت سیستم عصبی در پاسخ به فعالیت و تحریک محیطی.
فرایند یک توسط بدن فرد، به فاصله بسیار کوتاهی بعد از آسیب، آغاز می شود. فیزیوتراپی در ضربه مغزی برای افزایش سرعت بهبودی فرد توسط فرایند دو تلاش می کند. تمرینات درمانی برنامه ریزی شده سبب تحریک عصبی محیطی و تسریع روند درمان بیمار می شوند. به این ترتیب فرد با انجام حرکات درمانی، از سوی محیط فیدبک عصبی دریافت می کند. و این خود باعث پیشرفت سریع تر او در روند درمانش می شود.
اصول مبتنی بر تجربه فیزیوتراپی در ضربه مغزی
- از آن استفاده کنید یا قیدش را بزنید: عملکردی که به کار گرفته نشود، به مرور کامل از دست می رود.
- آن را به کار بگیرید و ارتقا دهید: استفاده از توانایی های عملکردی سبب بهبود و پیشرفت آن ها می شود.
- اختصاص یافتن: تغییرات نوروپلاستیسیتی توسط فعالیت مشخص شده برای اندام، اعمال می شوند.
- اهمیت زمان: مدت زمان انجام درمان های مختلف، به نوع و شدت تغییرات عصبی مربوط می شود.
- اهمیت تکرار: تکرار کافی تحریکات برای بازسازی بهتر سیستم نوروپلاستیسیتی ضروری است.
- اهمیت شدت: تحریکات مورد استفاده برای فیزیوتراپی در ضربه مغزی باید شدت کافی برای اثر گذاری روی سیستم عصبی فرد را داشته باشند.
- معنا داری: انجام فعالیت های معنا دار در روند درمان، سبب افزایش انعطاف پذیری بیمار می شود.
- مسائل مربوط به سن: مغز افراد جوان نر، پذیرش بهتری برای ایجاد تغییرات از خود نشان می دهند.
- تعمیم دهی: تغییرات نوروپلاستیسیتی که به سبب یک فعالیت به وجود می آید، امکان موفقیت فرد در عملکرد مشابه را افزایش می دهد.
- تداخل: تغییرات عصبی که در پاسخ به یک تجربه رخ می دهند می توانند در کسب یک توانایی دیگر اختلال ایجاد کنند.
مداخلات فیزیوتراپی در ضربه مغزی
مداخلات فیزیوتراپی در ضربه مغزی را می توان به سه دسته کلی تقسیم کرد:
- مداخلات ترمیمی. که بر روی بازیابی مجدد بافت آسیب دیده و فعال سازی حرکات فرد، پیش از بیماری، تمرکز می کند.
- مداخلات جبرانی. بر تقویت عملکرد بهینه با استفاده از مهارت های باقی مانده برای جبران آسیب ها متمرکز است. یعنی استفاده از بخش های سالم برای انجام مراقبت های شخصی
- مداخلات پیشگیرانه. با تمرکز بر کاهش دامنه نفوذ اختلال و ارتقا سلامت عمومی فرد. به عنوان مثال، فیزیوتراپی تنفسی باعث تقویت عملکرد قفسه سینه می شود. بنابراین از پسرفت آن جلوگیری می کند.
تکنیک ها و فعالیت های درمانی فیزیوتراپی در ضربه مغزی
- تمرینات ورزشی درمانی
- درمان بهبود مهارت های دستی مثل مهارت در حرکات دست و یا دست کاری اشیا
- تجویز و آموزش استفاده از اورتز ها و وسایل کمک حرکتی مثل کراچ و ویلچر
- مداخلات تنفسی فیزیوتراپی در ضربه مغزی، با تکنیک های پاکسازی راه هوایی
- آموزش عملکردی مهارت های مراقبت از خود و خانه داری
- آموزش عملکردی مهارت های لازم در محل کار، مدرسه، فعالیتهای اوقات فراغت و بازی
- استفاده از مدالیته های درمانی دیگر مانند، آب درمانی، الکتروتراپی و سرما درمانی.
- تکنیک های محافظتی یکپارچه باعث افزایش سلامت و کمک به زنده ماندن بافت می شوند.
درمان فیزیوتراپی در آسیب های مغزی
مداخلات درمانی فیزیوتراپی در ضربه مغزی مغزی، در دو فاز صورت می گیرند:
- فاز حاد
- فاز مزمن
فاز حاد
قبل از مداخلات فیزیوتراپی در ضربه مغزی، در فاز حاد، معاینه کامل سوابق پزشکی برای فراهم سازی اقدامات حفاظتی توصیه می شود. زیرا ممکن است وضعیت پزشکی بیمار پایدار نباشد. و مشکلاتی مثل فشار داخل جمجمه، نیازهای تنفسی مانند تنفس دهی مکانیکی، محدودیت دامنه حرکتی به دلیل آسیب های ارتوپدی و… وجود داشته باشند.
بررسی های اخیر نیاز به ارزیابی جامع قلبی – ریوی بیماران آسیب مغزی را نشان می دهد. زیرا بیماران دچار آسیب مغزی متوسط تا شدید، از کاهش ظرفیت تنفسی در حالت استراحت، رنج می برند. عدم رسیدگی به این مسائل ممکن است منجر به نتایج عملکردی ضعیفی شود.
تعیین هدف درمانی با انجام دقیق معاینه بیمار صورت می گیرد. که این معاینات در زمینه های زیر انجام می شوند:
- سطح برانگیختگی
- توجه و شناخت
- یکپارچگی بافتی
- یکپارچگی حسی
- عملکرد حرکتی
- دامنه حرکتی
- یکپارچگی رفلکس ها
- تنفس و تبادل گاز ها
- توانایی جا به جایی و نشستن
درمان فیزیوتراپی در ضربه مغزی برای مرحله حاد باید به شرح زیر باشد:
- تحریک سطح هوشیاری از طریق روش های چند عاملی
- تحریک عملکرد بدنی برای بهبود کنترل حرکات و پوسچر، حفظ تحرک و عادی سازی تون عضلانی
- کاهش عوارض ثانویه از طریق مدیریت اسپاستیسیته و پیشگیری از انقباض
- پیشگیری از استخوان سازی هتروتروفیک
- مدیریت تنفس
- مدیریت یکپارچگی بافت پوست
- پیشگیری از عفونت
- بهینه سازی مراقبت های تنفسی. مثل وضعیت دهی، اکسیژن درمانی، تکنیک های دستی و… که توسط تیمی شامل فیزیوتراپیست، کاردرمان و گفتار درمانگر انجام می شود.
- حفظ یا بازیابی سطح تحمل در برابر چالش جسمی و قرار گرفتن در حالت نشسته یا ایستاده
- مدیریت و تسکین درد
- آموزش خانواده و مراقبان در مورد عوارض و نحوه مدیریت بیماری
- افزایش آگاهی در رابطه با حفظ ایمنی
فاز مزمن
روند توانبخشی یک پروسه مداوم از زمان بستری تا بازگشت فرد به جامعه است. افرادی که در اثر ضربه مغزی دچار نقص مزمن شده اند، باید به طور مستمر از خدمات توانبخشی کمک بگیرند. هر بیمار مبتلا به آسیب مغزی اکتسابی باید به توانبخشی عصبی ویژه، برای مدت زمان لازم دسترسی داشته باشد. که ممکن است مدت زمان آن مادام العمر باشد. مداخلات فیزیوتراپی در ضربه مغزی برای فاز مزمن نیز تقریبا مانند نوع حاد انجام می گیرد. اما باید به یک سری نکات به خصوص در مورد آن توجه کرد.
ویژگی های مداخلات فیزیوتراپی در ضربه مغزی برای مرحله مزمن :
- ارزیابی و درمان به هم پیوسته
- هدف گذاری و برنامه ریزی درمانی بیمار محور
- انتخاب روشهای درمانی ایمن، موثر و مولد
- توانا سازی بیمار با انجام فعالیت های خودگردان تحت نظر و پشتیبانی پزشک
در این مرحله گروه های مختلف بیماران بسته به درجه بهبود عملکرد، نیازهای متفاوتی خواهند داشت.
۱. بیماران مبتلا به “ناتوانی عمیق” ممکن است برای همه نیاز های اساسی خود، به مداخلات تخصصی مداوم نیاز داشته باشند. از جمله:
- مدیریت اسپاستیسیتی
- پشتیبانی از پوسچر فرد
- استفاده از تجهیزات تخصصی تحت نظارت درمانگران. و به کار گیری آنها توسط یک تیم پشتیبانی آموزش دیده
۲. بیمارانی با درجاتی از بهبودی که در مراکز جمعی زندگی می کنند. فیزیوتراپی در ضربه مغزی برای این بیماران شامل درمان سرپایی می باشد. این افراد اغلب برای رفع مشکلات ناشی از آسیب مغزی در درمان سرپایی شرکت می کنند.
۳. بیمارانی که درجه قابل توجهی از بهبودی را نشان می دهند. این افراد باید با تمرکز روی فعالیت هایی که سبب بهبود عمومی وضعیت بدن می شوند درمان را پیش بگیرند. که البته تمامی این تمرینات باید تحت نظر و مشورت درمانگرشان انجام شوند. از این دسته فعالیت ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- یوگا
- دوره های ذهن آگاهی
- گروه های ورزشی قدرتی
- دوچرخه سواری یا دویدن
- بازی ها
نکته مهم این است که تمامی فعالیت ها باید متمرکز بر بهبود جسمی و روانی هدف گذاری شده باشند.
جهت مطالعه بیشتر کلیک کنید.